Timuneron Gobietnota

Share

Fitme, ma`lag na esperansa yan inañgoghu guaha gi tutuhon 1978 `nai tatutuhon gumubietnan maisa hit. Guaha siha adelantu yan lokue` chinatsaga man-huyuñg gi karera mona.
Man-mana`e` hit ni federat siete años garentiha na fondu para ta pegaye i tanu` fasilidat siha kosake ke siña u guaha adelantu gi kinalamten ekonomia.

Machuchuda` buchita gi mediu ochenta siha na sakan `nai bula todu modun salape` guine. Mampos hit man-diskuidau na ti man-na`sahñge hit dididi` para `an u fatoigue hit chata`an `sino mattiempu.

Mattu dispues i chata`an ni mama` rimulinon pagyu. Hasan fondu gi kahan iya Marianas. Ni para apas obligasion siha makat masoda`e`. Ha inklusu $29 na kobransan utilidat, $29miyon para man-ritirau, $15 miyon kobransan utilidat hospitat; $42 miyon para PSS, $40 miyon para operasion hospitat, $100 miyon apas tanu` (land compensation) yan otru siha man-te`ug na obligasion. Mauleg ta ketuñgu` kuantu humalom na kontribusion tax para ta pesa kontra obligasion siha. Anaku` mampos i litanias dibi na biahe.

Ha fagcha`e` hit i mafanana`an “tumunog siglu” gi ekonomian enteru elmundu. Kontodu hita ni sumen dikiki` ekonomiata hana` fan gagalileg gi halom fache apenas.

Lastima i appottunidat i ochenta siha na sakan. Humuyuñg fakterian magagu, megai man-dañkulu na bisnes Japones man-hanau, i solu industrian turista inipos chafleg.

Makat na karera para estake u guaha petmanente na añklan ekonomia humalom para u katsu nesessidatta siha.

Guaha motibu na taiguine masusede. Ti poduñg ha` ginen i mapagahes ya hana` fan panas hit todu. Deste ayu na sinisede man-nina` fan diskalentau i sabiun hegsu` I Deni`. Sige pa`gu maliliku`e` palun bandera ma-aliligau i palu lau magugu`ot ha` mientras sige mañgilulog gi oriya.

Lastima i man-apalo`pu` na diskuidu siha. I esperansa yan inañgoghu matai dañges gi halom dañkulun pagyun diskuidun man-ma`gasta. Haf` futtunan famaguonta?

Uchan ñaihon iya paraisu
Gi finatton mattiempu, ha rega i tanu` fresko na uchan punta pot punta. Ha tutuhon i tinanom siha man-mañusu. I nuebu na simiya adumididi` man-lachok gi hatdin. Dispues de pagyun choda i sigiente ha`ane siha tinampe nubladu. Ti gofha`an lau freskon ñaihon i tanu` piot sa` trabiha tiempon somnag. Regulatmiente, i primet agua esta i mes Abrit.

I chiop sirenu gi hagun cha`guan abundansia gi chakchak ha`ane. Yangin mohon tinatiye minañgau gualafon, mas hana` fan pasensia hit gi kareta diariu. Lau taigue i pilan sa` dos semana antes `nai mattu. I animon todus ti marebaha. Kada unu sige ha espiha todu koyentura pot mantension familia.

Un` atan i hegsu` man-sabiu gi Deni`. Ayu hohoñga i mapatek tai sinahguan na latan sitbesa papa` yan hulu` gi hegsu`. Ilegña si Magoo na ti ayu promesan niha gi tautau fuera ke para uma-adelanta ha`anen i tautau siha. Kasse esta masge ayu na promesa sa` mayotten ñaihon gi un` banda. Ha petsige na hombre i Saina ha tagu` si Moises para u lagnos i Israelitas ginen Ehiptu pot man-matrarata kumu esklabu.

“I tautau-ta esklabon diskuidon man-ma`gas `nai fuetsau man-pinalo`pu` chinatsaga”, ha mente si Magoo. “Magahet na sumen mapot propiu planu pot adelanton linala` natibu?” Hu apagat na maulegña bai`n hanau muna`chochu pinegsai ke para bai`n sige ha` umatisa i mismu problema ni kada ratu man-mamohmu i publiku. Chumaleg.

Kilu`us Gi Hegsu`
Ginen santatte na patte gi sitiun i gima` `nai a`anok hulu` gi hegsu` un` kilu`us ni nina` tachon tautau-ta gi ma`pos na Bietnes Santo. Guiya ayu na buttu señat pinite yan puti. Yangin mauleg hau na kilisyanu pues libianu un` pula` i sustansian haf` ha signififika ayu na kilu`us.

Huñgan, guaha `nai ha gacha` hit pinite pot asuntota siha diariu. `Nai tatotpe didog na puti pues guiya ennau i diñga` chinatsaga. Mina` mauleg in` rinueba asuntun espirituat sa` i inañgoghu gi Saina mafattu tatte benefisiu giya hita.

Tatnai chatnihassuyu` mantension-hu para agupa`. Sen man-na`e` i Saina. Hombre i paluma siha gi aire yan troñkun hayu ha po`luye mantension niha. Gaige kanaiña `nai siña hit manman-gu`ot fitme pot no tafan basnag gi aplacha` na sadog linache. Atetuye.

Lastron Masahalom
Gi todu ta petsige gaige gi un` banda lastron masahalomta pot tafachuchu`e` haf` ta petsisige. Kanaha` megaiña besis felis i tafachuchuchu`e`. Guaha ha` lokue` `nai tita komple `sino masge` haf` guinefita.

Gi todu atmos banda ta li`e regalon finachucho`ta `sino hafanu`e` mauleg na leksion lina`la` gi karera mona. Maseha makat lau ti sumeha hau gi un` petsisige. Esta i uttimu suspiros sumaga hau para unna` fonhayan che`cho`mu.

Cha`mu hinahalañg `sino dineskonsuesuela. Dipotsihe kada hulu`, papa` kulan dineku` atdau diariu ni tumunog dispues gi sanlagu. Si Iku. Felis pasguan resureksion!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.