Si Cain yan Abet

Share

I man-sabiun I Deni` mahatsa sueddun niha 80 pot sientu. Gi mismu tiempu maluñu` ha`anen mas ke 14,000 na empleau ni man-sentagpapa` sueddun niha. Ma-upus nesessidat mayotmente para una` potput betsan niha.

Este siha na empleau pumadedese didog na sapet pot tinanahuñg chiguan para nesessidat familian niha. Gi mismu tiempu debi u fan man-apase guma` familia, kareta, neñkanu`, apas hospitat, magagu, yan otru siha obligasion. Ya in` lañgag umupus nesessidat niha?

Dispues, atan i difirensia gi hatsada sa` mampus chagu` yan sueddun este siha na empleau. Haf` taimanu na ti in`li`e este? Man-malefa hamyu na obligasion miyu umadelanta suffisiente na monedan familia? Lau hamyu finenina in` akude?

Yangin inna daña i hatsada yan otru siha benefisiu i sueddun miyu ti menus ke $112,400 gi sakan. Chagu` papa` i sueddun 14,000 na empleau ni man-mamatmus gi sueddun popble. Tras in` tira siñku pot sientu na ñganan manog? Taiguine in` pega estau i tautau ni in` represesenta? Lastima!

Si Teno`
Triste finattun este na semana `nai ha diñgu` hit hagas gobietno-ta as Pedro (Pete) P. Tenorio. Apmam mañetbe kontodu tres tetminu kumu tatan iya Marianas. Sumaunau-yu` man-ayuda gi papa` administrasioña. Magahet na sattun na kabesiyu gi asuntun linahyan siha.

Kalagtus na maga`lahe ya ha tuñgu` kabales i tautauña siha gi halum gobietnu. `An hali`e na siña mas un` adelanta hau yan setbisiun publiku seguru na nina`e hau appottunidat. Uncle Pete, Si Yuus Maase` pot todu ya i korun man-añghet un` inesgaihon hulu` gi taihinekog na deskansun gi lañget.

Estrakada
I para u achanda dos pattida pot planu yan fuetsa siempre u te`ug gi ti apmam yan pa`gu. Tali`e haf` para uma-offrese entalu` haye mangaige gi siya yan i dumiseseha humatme parehu ridondun publiku.

Para hafa tana` chagu`: Giya hagu mismu haf` unu un` komple ni umadelanta ginanan monedan familia? Debi este inna` la`agañg pot kulan mampos ñañgon! Puntu: I publiku ha tuñgu klaru asuntoña siha. Sañgan dibuenamente klaru i faktu!

Siakassu na taya` bidamu pues haf` na un` atrebi malagu? Na ti todu tinituhun ni lache siempre lache uttimoña? Tatnai in` repara i kuestion: an` un` embrasa kustumbre fatsu na setbisiu u guaha kampun adelantu gi otru tetminu?

Finatsu
Hu repasa inekuñgog pot Marianas ni komiten Sen. Murkowski gi US Senate. I aminasun lai inipus na`mamahlau `nai mafa` huegu diskuidu gi man-sustansiau siha na asuntu. Kau lamayot patte guine na diskuidu i ti in`tiñgu sattun haf` obligasion miyu kumu setbienten publiku?

Anog na trabiha ti lilistu i tropa kumatga dichu obligasion niha kumu representanten i tautau. Kulan mafa` huegu i man-sustansiau siha na attikulu. Fan ma`ase` ya in` bisitan maisa hamyu finenina ya in` atan fotmat obligasion miyu. Muñga masede komiten Sen. Murkowski na u apunta huyuñg haf` dichu obligasion para u mana fitme mas disposision asuntun linahyan.

Inbetsion
Gi mediu nobenta siha na sakan mauleg kinalamten ekonomia-ta. Sosopbla fondu para todu nesessidat-ta. Dumaña` homlu` na industrian turista, magagu, yan setbisiu. Dispues, mahuchum i industrian magagu. Sinigunduye `nai man-hanau inbetsionistan Japones. Man-mañufa` hit dañkulun mattiñgan.

Esta pa`gu tita chuchule` tatte maliñgun miyon pot miyon pesus gi hiniyuñg fakterian magagu yan inbetsion (salape`) Japones. Mientras tantus sali hit de man-esuette gi haf` humalum ni umayuda i solu ekonomian Marianas tat kumu industrian turista. Tatnai in` repara na mampus hamatompu` este na industria? Siña ta añgoghu kumu pisun ekonomia guine?

Inipus paska yan sentidu na asuntu ekonomian isla pot faktu na tai mina yan i tanu` mampus dikiki`. Ayu na manu` ha` humalum tafalague. Haf` na hinalum tinilaikan tasi, afnu` yan ma`te. Lastima sa` esta pa`gu ni planu hit taya`.

Suabe
Sessu hu dandan un` suabe na piano “Whispering Hope”. Un` kanta ni in` eyag gi eskuelan elementariu antes. Gi megai na dinaña` mame sessu in` kanta yan otru siha sunidu. Bonitu na kanta.

Mafattu mahalañg-hu ni dopbladan dos-tres bos guihe siha na kanta. Guaha `nai hu deka` ñaihon gitalahu dispues hu pega gi un` banda. Makat huna` fonhayan pot mafattu mahalañg-hu ni mañeluhu ni esta man-hanau. Magahet na bonitu i dopblada `nai man-hame mañganta antes.

Ha`ane: `An katma i ha`ane piot ya silensiu esta na chatsaga pot maipe yan eku ni mapot ta pula` haf` mensahe. Hu nañgan ñaihon señat kau para u uchan, suette pat dimalas. Otdinariamente malofan i ha`ane todu felis.

Guaha-yu` sumañgane na para u fattu un` tautau para bai`n ali`e. Ayu na inali`e siempre ha tulaika ha`anihu petmanente. Chumaleg-yu` pot metgot inañgogho-hu gi disposision i Nanalibreg-hu. Fuera de si Lusifet!

Yangin guiya numa`e-yu` patte bai ekuñgog sattun haf` dispues para bai faposgue. Pa`gu `an parehu ham tautau pues bai dispacha pot parehu sensin. Ni fuetsan santos timana`e ya para bai ekuñgog-gue`? Disposision ginen hilu` tatnai lache. Po`lu ta adispensa pot amesta.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.