Kustumbren Tanu`
Gi tiempu `nai umekuñgog-yu` antau na finu` mañaina-ta, magahet na guaha dobladaña i usun palabra gi katkuet okasion. To`a, tomtum, antau yan sustansiau na eskaleran konbetsasion.
Deste palabran kon kariñu esta kobransa, guaha sasagaña ni motmut respetu yan hinimidde. Kontodu i makokobla magof munana`lu inayauña. Esta hana` matmanyu` sa sessu hu li`e tautau-ta na i man-didibi kulan mohon guiya madidibi! Dios mihu!
Namagof i antau na konbetsasion achogha` pot chinatsaga. Taiguenau pumalabra i natibu piot i man-amko`ta siha. Era, siña marompe hau suabe na palabra lau sustansiau i mapega. Hagu la`mon haf` taimanu para un` aksepta yan dumispone i mana`yan-mu.
Sessu hu eksisia este na modun konbetsasion `an katma hinasoghu. Hu chachage katma na inadiñgan gi halom pagyu. Trabiha gai minakat lau dalai ya ti bai` na`mansu dispues.
Tanu Natibu
Lamayot patte gi Attikulu Dose mauleg espesiatmente gi malimitten dueñon tanu` gi natibu. Fuera de liñguahita, i tanu` uttimu fuetsa-ta gi todu kinalamten hinerasion natibu. Sin este uttimu na añkla pues kulan hit pidasun hayu gumagama katkuet pinanag napu gi halom taduñg tasi.
I irensian tanu` natibu patte petmanente gi tradision maprotehen tanu` para i manatatte. Ayu mina` deste antigu na tiempu establisau este na patte gi kutturan tanu`. Amanu i siña na sakrifisiu masuñgun ni man-mofo`na pot manatatte na famaguon tanu`. Ni unabes na pot otru tautau solu famaguon natibu.
Yangin ta sedi muna` faliñgu este na direchu pues fuetsau ta choneg i manatatte para u gueku espiritun niha sa` taya` esta `nai siña ha katsu siha kumu famaguon isla. Siempre ñalañg espiritun niha `an ta utut petmanente relasion niha yan tanu` natibu! Estague` i takeke pribene pot no u fan lailai hayu ti halom taduñg na tasin destrosiu. Obligasion-ta prumutehe direchon i manatatte!
Debi u guaha respetu gi tradision tautau tanu`! Sin este haf` futtuna-ta kumu tautau? Kau guaha i nana na malefa ni patgon gi halom tiyaña?
Achon Natibu
I achon natibu entregau gi gumeluluye i tanu` na tiempu. Obligasion niha i para umakonduse mona hinanau i manatatte gi halom gatdun na sabenetan lina`la`.
Finu` un` sunidu, “Atan hulu` i pilan gi lañget…ha-i`ina i hemhum na chalan, para tali`e hinanau-ta, kulan un` saina gi famaguon, ha pupulan maseha manu….” Gaige guine sustansian achon ni man-maintrega hit ni man-mofona. Ayu` `nai ta entrega i famaguon-ta gigon ta makreansa ya man-masegat gi finatinas antau na disision pot futtunan niha.
Saunau mamipet estake man-fitme temun niha ya libianu dispues umayudan maisa siha. Hombre si guelu megai besis `nai ha mattitgue` pot proteksion i manatatte na hinerasion.
Na chagu` fan atan-mu
Seguruyu` na megai gi entre hita humuñog akonsehon mañaina-ta para tana` lachagu` inatan-ta ke menan guieñgta. Bittun pinasensia ta nesessita gi este na puntu pot para tali`e klaru haf` tafafana`.
Ti bai matman `an guaha hau chumochoneg para ta destrosia tradision tanu` guine. Ennau na sinegyu` kasse mafattu ginen man-riku ni ti man-natibu ni esta kantida na tanu` mafahan ya man-malagu man-dueñu pot keblen niha.
Todu klassen atte guaha guine na rimulinu. Lau todu pinetsige tinagam ni Attikulu Dose sa` ti ligat machule`ña tanu` natibu. Taya` gi probision este na attikulu sumede tampen sinetnan. Debi klaru na todu bendidu na tanu` malimitte gi natibu. Klaru este na probision lai konstitusion `sino Attikulu Dose.
Sige mafama pot balin tanu` yangin mababa kulan metkau `nai todu siña man-mamahan. Esta na`chaleg sa` sige masuhon pot balin tanu`. `Nai man-mabende balin $30 mit pesus na tanu` gi $5 mit pesus, ensegidas man-malefa ni balin tanu`. Ke lau hafa in` fafama na ti pot balin tanu`? In` apase i dueñu ni balin tano`ña? Che`chu` sumen yomug este na hipokritu! Dios mihu!
Geran biblia pot tanu`
I gera pa`gu giya Israet pot tanu` ni matutuhon deste mafañagun Santa Biblia. Lamegai na patte gi enteru elmundu sige lokue` estotbun pot tanu` deste entalu` China, Japones yan iya Filipinas. Kontodu pa`gu airen nasion kanaha` sumen piligru makrusa `sino mapake papa` ruplanumu.
Nuebu siha na gera gi Mediu Sanhaya (Middle East) giya Uropa `nai humuyuñg tropan Hamas para u punu todu mañgilisyanu gi enteru elmundu. Ti metgot na grupu lau paire gi usun attem infotmasion para unna` impirau kinalamten kontodu iya Amerika.
I presidente as Obama piniloña na nahoñg ha` ni abisun fina` kuentos (speech) gi television. Malefa si pindehu na inembrarasa dañkulu na responsablidat offisiun offisinan presidente. Mampos heñuña sahñge gi siya ni mas pa`gu anog na ti listu gi disposision asuntun nasion. Pot fabot!
•••
Un` tiempu dumaña hamyu na dos mananom gi un` gatbu na hatdin. In` tanume sombra petmanente, gulusina, agu`on haya yan golai siha. In` attende mauleg ya man-lachog tinanom miyu. Bonitu na hatdin ni tafanana`an Hatdin Korason-ta! Motmut guinaiya yan ginefli`e.
•••
`An un` adiñgane i tautau gi liñguahe ni ha komprende, siempre u halom i mensahe gi tianosña. Lau `nai un` adiñgane gi liñguahiña u halom finu` miyu gi halom korasoña. Si Iku.