Pot coronavirus
I sagun coronavirus pipinu`! I gofes hinatme hanum `nai chinema` regulat na hinaguñg. I man-amku` mas man-tinatatme yan sinapet nu este na peste. U fan dimalas mas ayu i mangai asuntu hinemlu`.
Kulan sagun biblia este na biahe. Namanman para u doku` gi tautau gi lugat `nai taya` este na chenut. Ha afuetsas ma-utut kumarera gi todu u lugat `nai gaige i peste.
Lokue`, taya amotña este na chenut. I inetnun mediku ma-aliligau dulogña i pesti lau tinaka` kase dos añus estake para umasoda` amteña. Adahe i man-amku` miyu piot i man-malañgu.
Karera
Un` lemlem tautau hu akantehan ñaihon fina`pus galaide`ta yan haf` biahiña `nai ha diñgu i puettu. U felis i karera pat u dimalas gi halum pagyun tasi?
Haf` estau kinalamten tautau-ta siha diariamente pa`gu? Man-felis linala` niha gi hilu` suffisiente yan disiente na prebension familia?
Na ti magahet na guaha 15-mit na empleau gumagana suetdun popble pa`gu?
Maseha man-silensiu guine na puntu hoñgeyu` na madimemoria haf` i mapadedese pa`gu na chinatsagan halum guma`.
Lamegai fotmat na kuestion siha debi uma-oppe ni manma-elihe.
Megai suetdun popble magagana pa`gu. Haf` satbasion miyu fuera de in` letke konbiñiente i asuntu?
Petsonatmente, ti kontentu-yu` gi haf` lini`ehu ni kulan masotta gi kaprichoña. Guaha planun haf` para u fan ma-adelanta? Pat mapunu` “not yet, already?”
Tanu`
Gi tutuhun negosiun i Covenant gi 1972, malimitte dueñun tanu` Marianas solu gi natibu. Guihe na tiempu esta lamegai na Japones mangaige guine. Un` ratutu ha` makalamut tanu` Marianas `an ti malimitte gi natibu.
Man-mikepble `nai finagcha`e man-chatsaga i tautau pot tinilaikan sisteman gobietnamentu guihe na tiempu.
Pot proteksion i Attikulu Dose na mapega kumu areglu para 25 añus na tiempu. Esta i tautau-ta makomprende haf` impottansian yan sustansian tanu` niha.
Siha pa`gu u dinispone kumu dueñun tanu` niha. Ti siña na para u gagaige ha` i publiku kulan patte dueñu gi tanu` kada sudadanu. Un` ñega direchun sudadanu!
Ha setbe mauleg haf` intensioña i Attikulu Dose gi tautau-ta siha. Mehnalum na intension yan propiu na disision i mana` guaha proteksion tautau-ta gi tanu` niha gi tutuhun i nuebu na sisteman gobietnamentu.
Poresu, taya` esta kampu para setmun saiantes karisu ni pumo`lu na ha tuñgo`ña disposision propiadat otru ke i dueñu mismu!
Liñguahimu
I finu` Chamoru dos patte gi un` sahyan `nai mau`udai: konbetsasion yan matuge`. Debi i natibu na u lagse` gi todu atmos banda.
Tihu komprende haf` na maletke finana`guen matuge` na finu` Chamoru. Huñgan, gai atburotu mapegan palabra gi dinanche na sentensia. Kada unu debi una`e animu kumetuñgu todu atmos bandan liñguahe.
Hu hassu na i uttimu leksion gi finu` Chamoru `nai estabayu` gi segundu gradu `nai ma-introduse madiletran linguahita. Ti makontinua ayu na leksion para uma-asegura na man-eyag famaguon natibu manmañgge` gi liñguahen niha.
Hu disidi mañgge` pot liñguahihu maseha tinaka` mas ke dos añus para bai` eyag muna` fan adanche mapegan palabra gi sentensia. Gi ti maput na eskalera, para un` eyag mañgge` debi un` fañgge`. `An siña un` tuge` pues konfitmasion na un` tuñgu` liñguahimu.
Dañkulu na na`mamahlau i fatsu hau gi matuge` na finu` Chamorro. Debi un` lagse` gi katkuet usun finu` natibu.
Disareglu
Chenut coronavirus ha estotba relasion nasion siha gi bandan bisnis piot materiat yan trastes ni diariu na usun todu. Deste neñkanu` esta papet komun megai man-hokug gi tenda siha. Animu pa`gu makubre manu `nai kulan guaha finatsu.
Mientras guaha pugas de hemunus papet komun. Mauleg ta ta`lun chumage saibog `agun haya ni mana matmus lechen niyug. Enfin, mattu gi man-atlibes
siha inenkatgun materiat pot megai empleau man-malañgu ginen este na sagu. Adumididi` ha bira siha tatte operasion fakteria gi enteru señgsuñg elmundu.
Kanta
Estaba un` bisnietu yan dandaña ukulele gi fihonhu `nai sige ha kanta Lullaby and Good Night. Un` kanta ni man-mafana`gue ham gi eskuela antes.
Hali`e na kulan tristeyu`. Hu esplika na guiya ayu na kanta i sessu antes in` kanta yan man-madispone na mañeluhu gi barandan hagas guma` gi Lali Fo.
Hu chule` dispues i ukulele ya hufanu`e mas yaben dandan yan kanta ni mauleg u eyag. Namagof sa` mitalentu na patgon yan mauleg lokue` bosña.
Siempre un` dia u danderu taimanu ha` si bihuña. Namagof i matala` gi talentoña. Hu promesa na un` dia bai fana`gue gumitala. Mitalentu.
Inadahe
Sattun na eksisiun hinemlu` i mas fitme na manera para ta adahe hinemlo`ta diariamente. Ginasgas yan mauleg na pinetsigen homlu` na eksisiu mas asegurau gi inadahen hinemlu`.
Pot man-hahanau famaguon-ta para eskuela `nai man-entalu` otru famaguon mina` mauleg in` adahe ha`anen niha. Rikonose kau guaha tinituhun señat sinagu pot no un` diskuida hau.