Nubladu I Ha`ane

Share

Maseha dispasiu tinituhon este na ha`ane, ha estotbayu` i mamamaila` na kinalamten familia siha gi sigiente dos años na tiempu `nai mas didog i chinatsagan i tanu`. Pa`gu ha` este manrikokohe adumididi` fuetsaña taimanu i pagyu as Soudelor.

Mauleg sa` guaha ayudon federat pot neñkanu`, fanliheñg familia yan Medicaid. Hombre este debi ha` tafan manapase dibin guma yan insurance, dibin karetan familia yan insurance, yan otru siha nesessidat yan obligasion familia. Ni unu soplu ginen primera obligasion familia siha.

I mankualifikau ayudu mansuette. I ti fumatinas makat ha fafana` soluke guaha subrida gi sueddon niha. Makat na biahe mañguentos hit pot hatsada `nai ni para tutuhon taya` moneda gi kahan iya Marianas. Estague` umestototbayu` ya mauleg ta tutuhon inadiñgan haf` siña ta chogue para ta assiste fitme i kinalamten familia.

Debi i minesñgon yan kabilosun natibu tana` setbe na biahe. Este na inatuñgu` debi umana` guaha gi kada soñgsoñg gi todu tres islas. Ti siña i para ta fatkiluye asunto-ta. Pa`gu i oran sufa`! Baihu birayu` tatte guine na asuntu otro semana pot para ta kepula` haf` siña i familia siha mapetsige na fina` bisnis pot katsun pisun familia. Libianu!

•••

Sunidun Tanu`: Gi kanton unai, libianu un` huñgog sague` tasi gi tinilaikan afnu` yan ma`te. I mefena dididi` burukentu bastara ke loka`; i tatatte, silensiu.

Gaige katen pajaru gi mapagahes `an sige halom gi finagpu` ha`ane. Oppan lokue` guinaifen mañglu` ni dumudulalag i isa yan atiluñg mapagahes para uchan gi puntan lañget.

Gi minachom atdau, sige tautau para iya siha. Mas silensiu i señgsoñg `nai sige familia ma-aregla siha para oran sena yan deskansu.

Gi taduñg kañada, otru suniduña este na patte gi papa` sabana. Manglu`, kalaskas hagun troñku yan katen paluma gaige gi oriya kontodu bonitu na katen gayu piot `an chatagmag. I sinague mañglu` gi taftaf oga`an fresku hinalomña. I ramas troñku siha manma-estira sin petmission. Ala kuenta, kada lugat difirensiau burukaña, diariu.

Enfin, tana`e` animu umusune haf` gaige gi menata deste oga`an esta`i minachom atdau.

•••

Fotten Katma: Ti hu tuñgu` haf` na`aña i fotten katma ni dos tres biahe ha sablasus hit na semana. Inipos katma dispues tinatitiye `ni fette na maipe yan potput humidu. Magahet makat matkliman El Niño.

Estague` na sakan `nai presisu ta pulan mafotman mattiempu ni tumututuhongue` giya Marshalls. I distansia mampos chagu`. Nahoñg tiempoña manrikohe minetgot para una` fañgilulog hit tulanoche.

I pagyu ni malofan (Soudelor) trabiha kategoria tres finetteña. `An para u fattu fuetsaña gi kuattru pat siñku, seguruyu` na mauleg na dañu para u chalapon guine. Kategoria kuattru yan siñku na fuetsan pagyu kontodu kareta nina` fangupu! Inipos inkabukau na biahe asuntun klima.

•••

Guinaiya: Hagas ha fuñot siñienteña i prohima `sino pinitiña pot dimalas un` hihot na che`luña ni umahnanau ti umadiñgan i dos. Buente kada mattu gi hinassoña i che`luña ha tulaika i asuntu kulan pot para u letke. Gi kada ha chogue `nau tutuhu` lago`ña. Kulan mohon mattu i che`luña para u fan binisita ya guiya ti malagu` mabisita.

Un` oga`an dispues de manaregla gi halom guma`, ha pega papa` i eskoba ya sige tumañges ni mahalañgña ni che`luña. Ha tutuhon lumi`e` i mañge` chaleg niniha dispues de umadulalag siha gi oriyan plasan eskuela antes de oran sena. Pat `an sige i dos munañgu gi pantalan Susupe `an Dameñgo yan otru siha che`chu` hihot na che`lu.

Ha siente pinacha apagaña inakompapañia ni fina` kasau. Ha huñgog lokue` che`luña pumininite pot umahnanau ti umadingan siha dispues de mumalangu. Ha gu`ot fitme kanaiña ya umadespide i dos magof na enfin mahuchum este na pahina gi lepblon niha.

I muna` pupute siñiente-ta i tatnai ta supone na guaha para u hanau petmanente. Sensian magof na che`lu oppan gi hilu este na relasion mina` tatnai hafatoigue hit triniste. Kulan inañgoghu gi mañainata. Ayu ha` hit humoñgañg i manaigue esta gi sigiente oga`an. Hinimidde yan tinayuyot mas propiu gi este na finapos. Hu gachuchuñge hamyu gi tinayuyot miyu. Enfin, kada asuntu gai tiempu. Si Iku.

•••

Ilegña un` kuestion: Haf` un` asuntu na maulegña mohon `an ti un` tuñgu`? Huñgan guaha umestotbayu` lau pot onru gi mañainahu bai` fatkeluye. Hu huchom ennau na lepblu petmanente. Guaha man-a`aregla ya kasi esta kontodu este ma-aregla kabales guihe hulu`.

Ayu na finaposhu mina` mamposyu` manadahe relasion yan maseha haye na kilisyanu. Maulegña in` adiñgu chumachaleg ke in` achacha muyu`. Imbidiu sumen tai bali gi ha`anen maseha haye na kilisyanu.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.