Mesklau

Share

Pot dos besis i publiku ha bota “NO” gi inestablesen casino guine. Lau man-entalu` sabiun I Deni` ya makontradise i dos disision. Na ti i sentimentun i tautau uttimu atoridat gi disposision asuntun linahyan gi papa` konseptun sisteman demokrasia na gobietnamentu? Kau in` kemprende i konseptu? Na`mamahlau!

I matatñga na heñiun miyu ha hatsa suspechu kau guaha umapapase hamyu para in` kentra sentimentun i tautau? Haye ennau na sabiu? Manu `nai mahafut ennau na maleta? Kuantu patten miyu kada maguadog hulu` i sahguan pasalubuñg? Bali in` bendi dignun miyu gi un` eskadalu ni siempre u oppan gi publiku?

Gastu: Bira birada man-esalau hit pot guaguan gastun kandet. Lau i usun yenereta` $20 kada tres dias pat $60 gi semana. Gi mes ennau i $240 pesus. Guaguaña ke haf` ta apapase i CUC. Ta padesi este dispues de pagyu.

Gi un` destrosiau na kondision solu ayudu debi u fattu finenina ginen hagu mismu. I para hinerat siempre u fattu lau dididi` atrasasau. Masusesedi este `nai i numeru dañkulu na grupun tautau numesessita ayudu.

***

Halige: Esta mana` fanachu haligen padet na tilifon siha giya As Gonno. Animu este na grupu pumega este na fasilidat gi señgsoñg. Esta i lemlem tautau `nai madidiñgu che`chu` niha.

Magahet na makat na kontrariu destrosiun ira. Tat ti nina` benditu piot i man-dinestrosia gima` niha. Gi hilu` animu yan fitme na sensian esperansa una`lu tatte dispues otdinariu na modun linala`ta.

Bai repite haf` lini`e-hu: Si Yutu tiha hulug i troñku siha gi oriyan guma`. Ha fugu` dispues ha dagau chagu` yan i lugat-hu. Dios mihu na fuetsa!

Sunidu: I primet buruka i pañgpañg chachag gi bisinu dispues de kayada i pagyu. Tinahgue ni burukan yenereta` gi minachum atdau. Tinagam ni katten gayu `an chatagmag. Sunidun areglu gi halum destrosiu.

Makat na mattiru espesiatmente para i mandestrosiau gima` niha. Tanana`e agradesimientu todu ahensia ni mandaña ensegidas yan ayudu para i tautau siha gi señgsuñg. Taya` kampu para mankritisisa pot todu mandestrosiau.

I mañeluta lokue` giya Tinian mandinestrosia as Yutu. Sin ditension matutuhun lokue` ma-aregla tatte ha`anen niha. Gi hilu` pinasensia siempre tafan mattu tatte gi otdinariu na modun linala`ta taimanu antes de pagyu.

Chaleg: Dispues de pagyun Soudelor ha pega un` amiguhu haligen tilifon ni hahafot kase sais pe papa` gi edda`. Ilegña na pa`gu na biahe debi i amku` umasahalum `an para u bogbug.

Gi finagpu` pagyun Yutu taigue i haligen gima`ña. Sige chumaleg na fina` pilun manog haligiña as Yutu. Ilegña, siña tafa` chaleg otru asuntu lau ti fuetsan i Saina. Ha tutuhun ta`lu humafot haligen gima`ña.

***

Hafaisen-yu` si Lia` haf` i difirensia kuttura yan casino. I mefe`na sinedi hau chumochu sopblan satdinas. I tatatte, ni para fahan satdinas. Dispues sige hau umesalau, “chupa lai, chupa lai, chupa lai”.

***

Mañgge` amigu Magu kantaña pot Noche Buena. Ilegña, “A`chabuena, a`chabuena, adudu ada adu`….” Afamau na kantan Haliman pot ha`anen gupot siha. Ti hu tuñgu` kau otru finu` Haliman i ha saulag i paire. I kanta gi finu` Eñglis, “O` Christmas Tree, O` Christmas Tree….”

***

Usun binenu na amot tailaye para maseha haye na hobensitu kontodu man-echu tautau. Adiñgane famaguon miyu na u suhaye este na bisiu. Fuera de na atrasau destrosiau gi hinemlu` niha. Pasensiaye ya unna` seguru na manlibre ginen un` pipinu` na bisiu!

***

I hinemlo`ta petsonat na asuntu pot hagu solu kapitan gi galaide`mu. Atetuye ya un` adahe hinanau-mu. Seguruyu` na siempre un` soda` felis i safu na puettun hinemlu`. Cha`mu malelefa na hagu i kapitan. Na sattun hau sumusteni hinemlo`mu!

***

Fina`pus ha`ane dañkulu na benefisiu i grasiosu na chaleg. Hana` ñahlalañg haf` umestotba hinasso-mu ya nina`e hau kampu man-hassu klaru. Dispues, sinedi hau usun pinasensia gi haf` un` petsisige.

***

Debi tafan eyag manpasensia piot `nai para un` fan aregla famaguon. `An katma `nai un` dispacha areglomu mas i famaguon makomprende manu `nai manlotgun siha.

Tai bali i para un` esalague sa` ti finañagun ga`ga` i famaguon-mu. Mauleg lokue` un` atmite `an guaha linachimu. Siempre relasion yan i famaguon-mu mas adelantau.

***

Maseha haye na tautau, dos ti umalefa gi linala`ña: regalu yan mattrata. Siña konrespetu pas relasion miyu. Lau ayu na mattrata i un` latigasu i prohimu petmanente na paladang gi korasoña.

Sige si amu yan empleauña mapega tatte makinan kareta. Gi uttimu, guaha tres totniyu fafatta gi hilu` satge. Ilegña i amu, mauleg umapula` dinuebu i makina. Ineppi ni empleauña, “Depends for you!” Magpu` i nobenan talo`ane!

***

`Nai duru pinake Saipan ni Amerikanu ginen i tasi, umafalague dos amku` ya malagu para fina` liyañg. Gi karera, kada ratu i bihu hinegsi mona ni lodu` asaguaña. Ilegna, “Hafa Maria, esta puru `otsi taya` para falagu?” Inadisgustun halum ñieti!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.