Mabiliban Promesa

Share

‘Nai
duru man-esalau gi señgsoñg, mana` paha “biba” yan manadan promesa para uma-adelanta linala` i tautau.

Lau dispues de man-halum, matulaika i “biba” guatu gi “biliba” `nai silensiu ma-apprueba hatsadan sueddun niha, finenina.

Mayotti dididi` na pugi para empleau siha gi gobietnu, seru subida para i mangaige siha gi praibet. Magahet na makompli “biliba” `nai ma-ayudan maisa siha 80 pot sientu na hatsada!

Gi hilu` este na chatdisposision, tatnai mabisita i hospitat para umaketuñgu` haf` sessu pa`gu problemaña. Desde alacha, megai manma-atmiti lau mañaga todo dia gi ER sa` taya` kuattun hospitat!

Dañkulu este na diskuidu gi asuntun hinemlu` publiku. Lau guaha kampu para umahatsa sueddun niha. Na ti magahet na este na nesessidat miyon pot miyon pesus ha nesessita para mas kuattu gi hospitat-ta?

Kau magahet na sumen taya` konsensian miyu na in` lañgag umupus este na chinatsaga gi hinemlu` tautau-ta? Dispues, lamegai lokue fondu ha nesessita i PSS lugat edukasion mas ke 15 mit na famaguon-ta. Haf` mohon? Pat in` letkin “not yet, already” ta`lu este siha na presisu gi linala` publiku?

Inagañg I Saina
Hu e`ekuñgog un` pale esplikasioña pot finattun i Saina gi kantun tasin iya Galilea. Ha soda` dos peskadot ni ha faisen para umadalalag.

Ha esplika si pale haf` i Saina na peskadot ha ayeg. Era man-mipasensia, manatma, antau gi man-repara, mafaman solu minagahet, matuñgu mangotden haguet yan ñgai`an `nai para u dagau kotdetña.

Era, debi i inayegña kumu primet disipulu u fan motmut pinasensia gi finana`guen pot i Saina, manatma yan fitme manhassu, antau man-repara, taya` mas ha diseseha ke minagahet, yan man-menhalum man-mamesa ñgai`an `nai mauleg ma-kuentusi i linahya.

Gi bandan fotmat na peska, sin pinasensia siempre lamegai besis `nai un` haguet maisa hau ni broñkomu. I mauleg na peskadot antau gi este na offisiu kontodu midision katnada.

I mensahe, fuera de para tapega papa` tinane`ta pot para tatatiye i Saina, debi tafañaunau gi machalapun dottrinaña gi hilu` pinasensia, manatma, minagahet, antau na rinipara yan propiu na inapagat gi tautau siha. Tutuhun gi famaguon miyu!

Yangin ta kriansa famaguon-ta linala` espirituat siempre u fan mauleg na sudadanu dispues de madiñgu i pettan sanmena. Gaige tinituhun pisun kuttura yan tradision gi halum guma` familia! I gima` familia tutuhun edukasion kada patgon desde liñguahe, dottrina pat che`chu` echu tautau.

Ripot: Dos kompanian globus pumesa kinalamten Imperial Pacific Inc. ni fumofondu mahatsan Best Sunshine. Mampos tagpapa` na gradu mana`e IPI dispues magu`ot tatte applikasion umayau fondu.

Fuera de ha luñu` este na kinalamten guine, i dos ripot esta siempre mataitai ni otru siha inbettedot (investors). Dudayu` kau u mapetsigi kumonsige mumueba planun niha para iya Marianas. `Nai baba gradun un` dañkulu na kompania taya` presisu i pumalu na umachansa siha guine. Man-hanau guatu otru siha lugat `nai sin ditension ma-upus iya Marianas.

`Nai fontun kinalamten praibet, u guaha mohon mas cho`chu` para i tautau-ta siha? Estague` i dichu kuestion!

Mediu Ochenta: In` hassu `nai machuchuda` salape` guine gi mediu ochenta siha na sakan? In` hassu na kontodu Congresson iya America tachoma` man-na`e ayudun fondu sa` mansosopbla hit? Dispues, mapua ya mafondu batko-ta `nai todu man-mamadesi?

Puede ma`ase` i Saina sa` kontra achu` mattiñgan para ta sufa` ta`lu desde pa`gu na sakan. Ya lafotte i mamamaila` sa` maliñgu sensian giheftau ginen Congresson iya America. Kada ratu hit siempre mana` fan dimu man-kottesiha boluntariamenti man-e`esalau “Ti baifan ta`lu yan bachigu` amariyu!”

Lai I Tanu`: Manmanhula` 31 na offisiat publiku para umatatiye lai i tanu` siha. Sumasaunau prinihibin lai interes yan disposision fondun publiku.

I primet lai inapprueban i tautau `nai maprohibi offisiat publiku mañoneg maseha haf` na aktu `nai hana` fan miresi familiaña fondun inapasita aduana. Estague` masusedi i kausag-hu kontra si Biktot Hokog yan MV Luta gi $400,000 ni masaulag supin tasi.

I segundu, guaha disposision lai konstitusion iya Marianas pot disposision fondun publiku ni debi u inapprueba ni lehislatura. Ti manu ha` kaprichon niha sa` gaige lai konstitusion pot este na disposision.

Puru che`chu` hasupag `nai los uttimu i publiku ni man-apapase aduana (tax) matalañga gi kontribusioña. Lache este ya debi i kotte yan offisinan Attorney General umapetsigi manana`lun $400,000 na fondun publiku!

Hineñge: Guaha gi entre hita fumagcha`e pinadesin ti amtiyun na chenot. Lau hu hoñge na ginen i taihinekog na gineftau i Saina siña hana` maguñg pinadesisi-hu. Guiya este i hineñge gi taihinekog na` nina` siñan i Saina.

Silensiu kada oga`an antes de bai chogue maseha haf` na fina` obligasion hu tucha finenina nobena-hu. Tatnai hu upus este na tinayuyot, diariu desde 1987 na sakan. Taya` mas gefsaga na siñienten trañkilida ke `nai un` pega ha`animu enteru gi disposisioña. Tatnai chathinassuyu` desde ayu na tiempu! Inañgog-hu gi Saina i mas asegurau!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.