Kutturan Kadu`

Share

Kulan tafa` kuttura-ta i mafanana`an “politically correct”, era modun kuentos `nai ta letke sumañgan i minagahet pot no tachu`ot siñienten i otru.

Ni mas demus yan finu` Judas este na modun kombetsasion. Un` hasñgun sumañgan i dinage nai un` tampe i lache.

Sahñge i amtau na eskaleran finu` mañaina lau hombre este debi ha` u saga i akonsehu gi haf` magahet yan diberas.

Gi todu dineskuten maseha haf` na asuntu, debi i kombetsasion na umapega gi hilu` faktu na infotmasion, ahe` ti hafa siñienteta. Dispues i sentimentu humalum `nai monhayan makondukta amtau na hunta gi asuntu. Ha sedi kabales na inebalua gi asunto-ta siha.

Pot ihemplu: Masita hau ni kotte kumu testigu kontra un` tautau ni ma-akukusa mamunu`. `Nai un` atan i prohimu un` konfitma na guiya i mamunu`.

Mafaisen hau kau guiya, un` tulaika hinasomu pot yine`ase`. `Nai un` tulaika sentiment-mu guiya ennau i siñiente-mu. Ti tinilaika i faktu na i lini`e-mu guiya i mamunu`. Uttimoña un` tulaika ineppe-mu pot yine`ase`. Hagu ennau para un` dinisidi lau dispues atan kau ti un` padesi ma-akusa dinage.

Tinilaika: I usun modetnu na trastes technology siha ni mana` fan sesetbi ni famaguon-ta mauleg u guaha areglun halum guma`. I trastes siha ha inklusu iphone, ipad yan regulat na laptop.

Usun este siha na trastes ha utut otdinariu na konbetsasion familia `nai kada unu tumalag papapa` gi iyoña iphone. Ni ñgai`an i modetnu na trastes technology ni siña ha tahgue finana`guen saina. Gaige i pisu gi inadiñgan saina yan patgon.

Hutnalerus: I probleman tinahuñg hutnalerus guine gaige na primet ayudu para nesessidat Best Sunshine. Gi mismu tiempu maletke i nesessidat otru siha bisnis guine.

Ti in` repara na todu bisnis guine fuetsau manapapase todu klasen tax? I Best Sunshine ti mahahala aduana (tax ginen salape`, miyon pot miyon) ni ma-apostan ñañaihon gi lamasan huegu. Dinanche este na areglu?

Dos klasen tax guaha: Income ginen ma-apostan ñaihon na salape` yan tax bisnis gi uttimun i sakan. I tatatte i ha apapase i Best Sunshine. Ya ayu i debi umatax ginen salape` aposta?

Iya Macau 39 pot sientu matatax nina` halum aposta. Guine, dañkulun seru! Dinanche este na areglu? Manmañgge i mansabiun I Deni`? Kau mampus bula ayuduña gi manma`gas na manmamahlau mapega mona este na asuntu para benefisiun i publiku?

I asuntu pot direchota gumubietnan maisa hit. I para ta letki este na asuntu taigue gi offisiat na obligasion para ta sustenen maisa gobietnamento-ta.

Lugat Totche: Iya Puntan Muchot hagas lugat natibu pañglau yan guihan. Manadan familia antes umaprubecha i fina` sisonyan `nai manatachu pa`gu mandañkulun hotel. I kantun tasi lugat chumenchulu para manadan familia.

Dimalas ayu na keha i nina` halum mame gi kotte layeye pot para ta prisetba i lugat pot hagas sagan familia man-etotche antes. Uttimoña achamaliñgu i dos lugat totche para hita ni tautau tanu`.

Hana fan chatsaga hit maliñgun ayu na lugat sa` fuetsau `an para tafan gualaf debi tafan e`suette otru kantun chalan siha. Taya` linachiña i intension prisetbasion modun linala` natibu. Matai adumididi` modun inaligau totchen familia kontodu peskan guihan yan pañglau.

Magahet na bonitu i lugat na tiempu. I hagas fache` yorehu maliñgu gi papa` kandet i parking lot. Lamlam kontodu puntan damagas-hu. Tat duda na masakrifisia lugat umetotche antes. Pa`gu, puru manguaguan pañglau ni ma-impotta ni tihu lañgag umapase ni sueddun Social Security! Dios mihu!

Ti sen kilisyanu esta gumualaf katkuet lugat pot manadan che`chu` petbeserias punta pot punta. Tatnai sisida para tamana` fan tailaye.

Gi Inamko`ta: Antes, fuetsudu-yu`. `An husague` machiteghu esta bibiñgbiñg ya tat ti ma`tut desde tañgantañgan gi gualu` yan hayun foggun.

Gi nigapña `nai husague` padarauhu kanaha` matai i bisinu sa` fihoña `nai malofan macheteghu. Mangagauyu` dispensu. Ai, hagas manlagu` sensin koduhu. Muñga che`chu` atotgante. Deskansa na biahe!

Pot Chaleg: Gi halum misa hu atan haye mangaige. Guaha siha man-acha-amko`hu ni mansinaulag esta chenot tufai.

Megai mankakadidiñg pot putin tomu mientras i pumalu man-apatte baban mata, gatdun koyentura yan putin tatautau.

Hu atan na kumu guaha emerensia hu upus todu gi kinekeyuñg. Lau siempre masodayu` gumagalileg papa` gi gua`ot sa` esta lokue` ti siña sumagayu` gotpe taiguihe antes. Guahu ma-akude ti siha! Dios mihu Iku!

•••

`Nai umasoda` i dos bachet gi halum tenda ilegña i unu, “Ai pare, esta la apmam desde ke umali`e hit, no?” A`saina!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.