Inatetuyen obligasion
Mauleg na diniseha i para ta sige munafitme mas disposision para ta gobietnan maisa hit. Tinaka` tiempu para ta esgaihon manpresisu siha na pinetsige guine na patte.
Lau obligasion miyu muna` dinanche ayu siha na asuntu i man-mamensiona gi alacha gi inekuñgo komiten Sen. Lisa Murkowski.
Desde ñgai`an na para un` fabot un` inbetsionista (investor) libre ginen areglun lai ya i pumalu fuetsau debi umatatiye regulasion siha sin ditension? Na ti ha destrosia reputasion Marianas este na diskuidu?
Haf` na ni hita mismu tita tuñgu` kuantu manhalum na bisita ni manmacho`chu` kontra yan ginagau lai? Na`mamahlau na diskuidu. Mauleg u guaha tinituhun mana` fan dinanche este siha na fatsu!
Ekonomia?
Ha annunsia i Gobietnu Raffy Torres na mauleg i ekonomia. Era, ha-espehus gi nina` halum aduana (tax) ni umapapase gastun setbisiun publiku. Buenu!
Lau i dichu kuestion: Kau mattu papa` ennau na adelantu gi fuetsan familia mamahan nesessidat niha? Ti mapot makatkula i asuntu. Hagu mismu kumu padre de familia atan kau mahatsa pagamientomu ni esta pot mas ke 20 años desde ke seru!
Namanman ayu na anunsiu pot mas ke 14-mit na empleau esta pa`gu man-mamatmus gi sisonyan mas tagpapa` na sueddu. Nasetbe mohon maseha antios tasi para in` li`e kuantu in` ipus ni magahet numesessita subida! Lastima!
Doble sapet kontra este siha na empleau `nai in` hatsa sueddun miyu 80 pot sientu. Dios mihu na insuttu!
Estrakada
Silensiu i tirenun plaset publiku gi bandan ta ekspepekta na estrakadan politika. Hu e`ekuñgog maseha eku gi chagu` na bos kandidatu. Lau mampus silensiu i señgsoñg. Kau guaha sineda` niha lañget pat sasalaguan gi entalu` kañada?
Estague` kase mina silensiu trabiha i señgsoñg siha. Entre mauleg yan ti mauleg na asuntu siha man-matotpe gi pinetsigen planun kada unu. Para pa`gu hu pega este gi santatte na betsaghu para tane` gi barandan santatte.
Yine`ase`: Che`chu` yine`ase` mit buettas regaluña `an ha birague` tatte giya hita. Ti hunanañga na u fattu tatte kumu kontentu konsensiag-hu. Tai atparehu pas yan katma hinassomu pot gasgas yan sinsiyu i gineftau ayudumu ginen korasonmu. Dispues, mauleg para petsonat na induthensia.
Gineftau gaige patte gi kutturan tautau tanu`. Mañgontentu hit umasegura na ta ayuda i namase` ke para ta hasñgun umupus. Estague` namagofña sensian natibu maseha ñgai`an na tiempu.
Inamko`ta: Kada unu u fattu gi tagfe`na na idat `nai fuetsau ta asimula hinemlo`ta. Ta atan desde fuetsan tatautau-ta, hinassota yan todu ni hagas manfitme antes. Siña ha` manatma hinasso-ta lau esta taigue fuetsan hoben.
Magahet na hunana`e animu kumalamten pot no u chadeg mantinake` koyenturahu siha. Ti bai fanagu machuli`e haf na nesessidat. Guahu kahuhulu` fumalague sin ditension. Debi tafañgalamten gi duranten ha`ane.
Gi atbansau na idat guaha siempre siha pinadese para tafana`. Gigon gai dinida hau ni kondision-mu mauleg in` ali`e yan mediku pot aseguridat. Cha`mu fama memediku pot gago`mu malag i hospitat `sino clinic.
Muñga manhinalañg sa patte i para tafan amku`. Ni haf` ya tachogue ti umahñau. Na`e animu muna` kalamten parehu usun kabesa yan tatautau miyu. Listuyu` para haf` mamamaila`.
Disareglu: Gi alacha, malagnos areglu para umana` fañuha makinan poker siha gi señgsoñg. Bonitu sa` mana` gasgas i komunida.
Pa`gu, otru areglu para umabira tatte i dañosu na makina gi señgsoñg `nai man-estaba antes. Hafa na estreyas lini`e miyu na para in` ta`lun muna` aplacha yan umestotba i pas gi halum komunida? Kau este uttimu nina` siñan kabesan miyu?
Lokue`, kuantu na tautau hiyuñg para u fan ma-emplea `an mabira tatte i makina gi señgsoñg siha? Mauleg sa` pot konbiñiente niha ya ti trañkilidat i tautau siha gi lugat niha? Todu este na che`chu` tramposu na disareglu guine?
Inapayune: Regulatmiente, gigon makmata `an chatagmag ensegidas hana` lagu i kafe. Dispues, ha chule` dos pusuelu ya hana`yiye. Ha pega i unu para i asaguaña i otru para guiya. Dispues ha repara na esta taigue teñguañgña pot madispone gi alacha.
Ha siente i amku` na guaha mata`chuñg gi siyan asaguaña. Buente señat ginen i amku` pot agradesimientu. Lau pinayun dos mauleg na umasagua ni umapayune kustumbre gi inamku` niha. Hinanau dos pajaru!
Agupa`: Bes enkuando hu bisisita un` tiuhu gi lanchoña pot mamaisa i amku`. Hagas madispone teñguañgña. Tai famaguon. Fuera de che`chu` fangualuan, hagas mauleg na peskadot. Pa`gu na tiempu ha limitte gi talaya.
Un` amku` ni fitme gi ha`aniña desde obligasion petsonat esta i linala` espirituat. Diariu ha attetende misan oga`an.
Un` biahe ha repara na mampus poduñg sentimentog-hu. Ilegña, “Muñga nina` chatsaga pog minachum atdau sa` siempre gi hemhum mapagahes u fañila` ma`lag i pueñge.” Kulan kandet esperansa, miyon yan miyon, na pution gi lañget.
Suanu yan ma`ug na finu` amku` ni chettun gi hinassog-hu. Gi katma `nai mamaisayu`, guaha `nai hoñga ekun fino`ña giya guahu. Hu agradese piot i sasañgaña gi amtau yan suanu na dopbladan palabran amku`. Añgoghuyun!