Hatsadan Sueddun Lehislatura

Share

Mafa` si kopas i publiku `nai ha hatsa sueddun niha i lehislatura gi $75,000 gi sakan guine gi alacha. Mahasñgon mayute` gi un` banda linala` familia gi mas ke 13-mit (13,000-mas) na empleau ni gumagana “poverty income” level sino menos–sueddun popble.

I 13,000-mas na empleau gaige gi halum 25 mit (25,658) na hutnalerus gi enteru iya Marianas. Pot mas ke 20 años ti kahulu` sueddun niha gi halum mattirun hatsadan presiun fektus yan otru siha nesessidat familia. Lau ni este ti makonsidera ni lehislatura!

Inipus na chechu` ambenteria na nina` fan bachet ya ma-upus i dichu nesessidat familia siha. Estague` na mañan representante lumetke obligasion niha gi publiku nai ha tobus gi un` banda interes mayotmenti.

Mahatsa sueddun niha $35,5000 hi hilu` i presenti na sueddu. Sumen taya` konsiderasion gi mayotmiente ni numesessita alibiun maseha dididi` para nesessidat niha. Este na malabidan kabron yan kombalache u hoñga `agañg gi botasion otru sakan. Tarehata siempre manadiñgan!

Sahyan Natibu: I sinistenin kuttura yan tradision natibu mau`udai enteramiente gi usun liñguahita. Este solu uttimu sahyan gi ma-abiban haf` kuttura-yan tradision-ta.

Metgot esta pa`gu usun liñguahita gi halum guma` familia. Fitme na pisu gi ineyag sustansian kuttura gi famaguon-ta. Hana` banidosu-yu` i trabiha memetgot ha` este na modun finana`gue gi sankattan na Marianas. Gigon maliñgun sirenu usun liñguahi-ta chumagigu yan despedidan kuttura-ta. Susteni fitme!

Agradesimientu para i antigu na mañaina-ta ni sumusteni liñguahi-ta gi halum todu mattiru gi entalu` kuattru na nasion. Ma-usune ñañgun na modun inatuñgu` pot liñguahita.

Masuñgun todu minamahlau pot para umasusteni kutturan natibu. Makat na fina`pos `nai fuetsau manma-otdin para u yute` kutturan Chamorro.

Seguruyu` na guaha mumattit siha lokue` pot natibu. I minesñgun niha gi halum tratamientun esklabu, lau mandueñon este siha na petlas, sumen makat na fina`pos. Ma-usune pot satbasion unu yan todu!

Nahuñg na aminasu ya maila` ta susteni haf` kuttura-ta yan tradision-ta. Gaige este gi usun diariu na finu` Chamorro!

Hineñgge-mu: Kada unu gai hiñeñggen petsonat, espirituat yan moralidat. Kada unu lokue` solu guiya kumomprendi finaposña gi entalu` tres halige.

Ala kuenta petsonat pot disision ni hagu dumisidi, espirituat ineyag finana`guen i Saina, yan moralidat i sensiamu chomo`gue i tinas segun i tinagu` I Saina.

Uttimu Besis: Gi karera mona, megai lini`e-hu pinadesi piot gi bandan ti man-amtiyun siha na chenot. Lau gi 1989 malofanyu` gi un` sumen chatsaga na pinadesi `nai ni monayu`ni tatte.

Sin ditension hu pega enteramenti inañgoghohu gi disposision i Saina. Ha oppe finaisenhu ya felis dispues hinemlu` lahi-hu. Desde ayu na tiempu kontentu-yu` gi todu disposisioña sa` guiya mannana`e. Tatnai chathinassu-yu` ya felis ha`anihu siha diariu.

Estague` bintahan inañgog-hu gi tai hinekog na nina` siñan yan yine`ase` i Sainata. Gi hilu` hinimiddi hu tutuhun desde 1993 diariu na noben San Jude esta pa`gu na ora. Tatnai hu upus fuera ke `nai ma-opera korason-hu.

I hagahu lokue` ha tutuhun namaisa nobenan Divine Mercy yan familiaña. Banidosu-yu` gi dinaña` este na okasion sa` huli`e na siempre u fan felis para mona. Ai na boninitu `an makanta ni famaguon mame gi tres bos (harmony) “He will carry you”. Esta tuhu` lago`hu ni bonitun kantan niha i famaguon.

Lamegai siha estorian tautau ni pumadedesi ti amtiyun na chenot. Ha kahlañg siha ti inañgog-hu yan bendision i Saina. Guaha manmaguñg pinadesin niha. Pa`gu i manmadispone pas yan felis hinanau niha.

Kuadrante: Kumu amku`, sessu hu impeña yan poñga i mañeluhu siha haf` propiu na che`chu` echu tautau. Ilegña dispues si nanahu, “Muñga mana` kuatdrau mampos kuadrantemu sa` mantautau”.

Sumehayu` manhassu. Adumididi` sige hu pasensiaye. Tat ti chumachaleg dispues. Fan akonseha gi hilu` pinasensia, hinimiddi yan katma na totnu. Parehu i otru yan hagu mina` mauleg un` atan maisa hau finenina. Trata kumu achaiguamu sin galun.

Signifikasion: I mafabrikan sino mana`lifet kadu` kuttura espehus na ti un` tuñgu` tinattemu kumu patgon tanu`. Naufragu hau gi haf` kutturan indihinau!

Yangin enfin gai tinatte gi kutturan antigu na Chamorro mauleg ma-atisa. Lau `nai ni sikiera granum unai, maulegña madispacha ensegidas. Muñga hit manmañaluda ni ti tihoñg-ta!

Bonitu lokue` suniduña. Mas bonitu `nai makanta gi tres bos ni famaguonhu. Esta hana` maggem korasonhu sa` manhame mannobena kumu familia.

Achu` Lusuñg: Hu soda` antigu na achu` lusuñg. Hu chule` guatu gi kareta yan dos gachoñg-hu. Lau ti siña in` hatsa dispues. Hunana`lu tatte gi sagaña.

Ilegña un` amku` na mauleg na tihu apudera `sino guaha fina` buruka para bai finatoigue. Tres semana dispues i amku` chumuli`e-yu`. Ilegña “na kontentu hau sa` mangagauyu` petmisu”. Bali umekuñgog!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.
Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.