Gi halom te`ug pinadese

Share

Sige difirientes galun kabayerun politika man-ana`sikat palabra haye lumuñu` linala` publiku gi halom mutuñg na fache` sisonyan linala` miserapble.

Lamegai mañaunau gi yinalaka` harinan sapet kontra i publiku pa`gu. Esta sigeyu` chumaleg tuyan sa` ni unu malagu umatmite haf` dañosu bidaña.

Ai na che`chu` chanseru para uma-malefan ñaihon na gai intellihente i publiku ya ha sen tuñgu` haf` asuntoña.

Guiya este na maña i mefnu` sinparat mientras sige ta`lu machalegua` otru munton dinage. Dalai` `ste! Man-namase` na kabayerus sa` ni siha ti matuñgu` man-esgin manu siha na potta. Pot ihemplo atan i sigiente siha:

Ti ma-apase dibin gobietnu guatu gi progrman man-ritirau estake kosus (broke). Lau sige ta`lu masañgan na para uma-aregla. Na ti esta ha` inna` broke? Deste ñgai`an na guaha nina` siñan miyu munala`la` i matai?

***

Maseha manu ta atan, tat depattamentu yan ahensian gobietnu ti mamatmos` gi halom milag dibi. Mana` ayau i CHC tres miyon lau maliñgun halom gi apas dibi ya trabiha ti todu kinubre nu ayu na inayau fondu. Sige pa`gu ma-eñgulu` taimanu mapatten tiau i sumen dididi` na monedan iya Marianas.

Gigon guaha disposision ya ti nahoñg mapatteña tat kumu CHC yan PSS, gupot kulan fandañgu para u huyuñg sa` masakrifisia i man-malañgu yan famaguon eskuela.

Dalai ya gi halom mas ke 50 na offisiat publiku taya` mauleg yan sanu na hinassu gi disposision kumakadidiñg na fondun publiku? Sen ti mapot i asuntu lau hombre tiempon eleksion ya ni unu kabales niyogña gi usun disposision minauleg i linahyan. Siha ha` yan i politikan niha mofo`na ke interes i publiku. Dios mihu!

Diskuidon ginen halom

`Nos kuantos biyon pesus nina`en federat para Marianas deste 1978. Hu komprende usun este na salape` gi preparasion para tafan siña manachu gi dos adeñgta gi bandan ekonomia.

Gi mediu ochenta na sakan machuchuda kahan Marianas salape`. Dispues ni un` sentimos guaha piot sa` mas menos kontribusion tax. Masusede este deste hinanau fakterian magagu ni kumilili` huyuñg otru siha bisnis guine.

Mampos dañkulu maliñguta kontribusion bisnis deste ayu na tiempu. Maseha guaha dididi` fina` adelantun ñamu, mampos chagu` i nesessidat kontra i sumen dididi` na moneda. Ai, kontodu offisiat publiku man-gaige gi filan publiku kadu` guiya lokue` mana` kahaga` lau pot diskuidun niha.

Bien felis Mayor Flores

Na`triste hinanau Mayot Donald Flores pa`gu na semana. Grasiosu, magof yan animosu man-ayuda gi tautauña. Tatnai fatta i mañge` chalegña gi halom konbetsasion. Hu tuñgu` si mayot deste tiempon mame gi Lali Fo`. Mauleg na amiguhu ya sumen agradesiyon na tautau.

Hu tuñgu` si nanaña Auntie Margaret yan mañeluña siha. Si Don yan defuntu che`luña Juña i apayon-hu. Adios primu, si Yuus Ma`ase` nu todu. I tinayuyot mame u gaige gi familiamu na semana. Si Yuus Ma`ase` yan bien biahe!

Namase` I Prohimu

`Nai masoda` sin dinida na guiya pumunu` i defunta prohima Ms. Romero masentensia esta`i finataiña gi presu si Joey Crisostimo. Mampos te`ug i sentiment piot ya patgonmu `sino che`lumu i mapunu`. I impetu chumaba` sensian kilisyanu yan inasi`I guihe na momentu.

Halom yan huyuñg asuntu siha man-mafattu `nai hu konsidedera haf` i prohimu Joey na mamunu` sin heñiun mina`añau `sino konsensian kilisyanu.

Kau i amot binenu umafekta titanosña? Manu gi titanos dinisaffekta `nai sumuha konsensian respetu gi linala` otru tautau? Guaha riniseta gi prohimu gi este na banda? `An huñgan, haf` na ayudu guaha para guiya? Na`mase` piot ya niguiya tiha komprende haf` masusede.

Malagoyu` kumonbetsiasune i prohimu pot para bai` kesoda` fina` mañaña gi konsensiaña pot para bai` esgaihon halom gi safu na puetton sinetsut kumu kilisyanu. Na`mase` masotta namaisa sin appottunidat lumipa haf` gaige gi konsensiaña. Un dia bai bisita maseha pot che`chu` kilisyanu.

***

Guaha kampu gi alacha ta estira hila`ta sumogne otru `an guaha seriosu na problema guine. Pa`gu na biahe man-dimalas hit sa` ni unu gi hagas eskusu gaige gi halom kostat. Man-hanau lokue` man-bakasion ya ni unu tumuñgu` ñgai`an siha mage.

Esta ta tatantan kestat-ta para ta li`e kau guaha u poduñg huyuñg. Seru! Kontodu i kestat esta matiteg yan yayas lokue` matotbus ni hagas `an eskusu. Man-hanau lokue man-bakasion ya ni unu para u birague`. Dios tiampare `an todu `ste na finatane`.

***

Pinilo-ta na man-faye hit lau hita mismu fumaila` maisa chatfinayi-ta gi megai na asuntu. Pot ihemplo, haf` na para u guaha dos muchacha gi un` familia lau man-risisibe ayudon food stamps? Na ti este na ayudun federat para ti muna` siña yan na`mase`? Ya para un` gai muchacha? Dididi` ti umaya kuestasña este na diskuidu. Dios mihu!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.