Ekun gatbu na bos gi chagu`
Esta na`mahalañg ekun bonitan bos palao`an ni sessu hu dandan an` mamañgge`yu`. Kulan mohon gaige chagu` lugat gi lañget. I ekun bosña kinilili` ni mañglu` esta i halom mapagahes paraisu.
I kanta pot un` bonitan bos, finapos tautau yan regalun niyog. Kikini` i tres sunidu ni inakompapañia suabe na piano, ukulele, gitala yan cheflan napu.
Suabe ya hana` kakatma hinasoghu. Gaige ha` lokue` gi santatte `an hu tucha nobenahu St. Jude kada oga`an. Ha utut todu otru estotbu gi oriya. Sige pa`gu hu tuge` i primet na attikulu para usun gaseta guine na pahina.
Dispues hu taitai gaseta siha gi internet entalu` New York, LA, Asia, Uropa, Japon, Filipinas, yan otru lugat siha. I seriosu hu kopia ya hu ta`lun tumaitai dispues.
Megai lokue` na asuntun areglon federat sessu hu akanteha pot rason na gi uttimu ala kuenta lai ni todu debi u tinatiye. Tai bali i rumepresesenta hit giya Washington.
I suabe yan gatbu na sunidu guaha `nai chinema` a`gañg na biñgbiñg gi talañgahu. Hu komprende ayu na señat kontodu katen guali`eg gi kisame. Sige pa`gu lumauya hinasoghu. Gof ha`an yan fresko na guinaifen mañglu`.
Bes enkuando, megai `nai hu kuestionan maisayu` kau guaha mensahe gi ayu na ekun bos i sessu hu dandan `an oga`an yan pueñge? Kada ratu doku` este na kuestion pot guaha `nai ha gacha`yu` triste lau ti siña hu pega kalulothu haf` i asuntu.
Hu sottan ñaihon ya sigeyu` ta`lu mañgge`. Silensiu, man-gagau-yu` bendision-hu gi Nanalibreta pot siakassu haf` na mattiru para u fatoigue-yu`. Lau megaiña besis na tinatitiye suette tumalag halom giya hame.
Inadiñgan man-menhalom
Namagof na inetnon hu fagcha`e gi alacha gi entalu` man-menhalom yan edukau na tautau-ta. Gi mas man-sustansiau na asuntu kada unu sumañgan klaru kinemprendeña. Diberas sumen na ma`aggem i inadiñgan asuntu siha gi hilu` edukau na konbetsasion. Esta hu domu` un` bandan iluhu kau magahet ayu na dinaña`.
Man-satton pot inadahen dididi` na monedan iya Marianas. I tres lugat mas man-presisu fondu tat kumu i hospitat, edukasion yan pas gi komunida. Todu otru patte u fan ma-utut sin ditension piot ya taya` kabales na setbisiu machochogue para i tautau siha. Konfotmeyu` na dispues de este i tres na asuntu, u fan maribaha amanu i siña fondun otru siha depattamentu yan ahensia.
Maseha mabatbaruruye i asuntu, fan manhoñgge na kara` esta i kahan iya Marianas. Ti bai matman `an guaha ma-utut sueddu pot este na chinatsaga. Na kilulog i asuntu gi hinassomu lau prepara hau para `an u fattu otru munton chinatsaga. Mattu gi chatsaga i tanu` na biahe. Esta titiñgtiñg gi matan katkuet kilisyanu.
Konbetsasion
Ha bisitayu` i amigo Puñut guine gi alacha. Esta fumofofu ni binibuña pot chinatsagan i tanu`. Hu apagat na una` pasensiague` hombre maseha haye ta atan na tat ti chumichichi`. Magahet na te`ug na biahen ha`ilas!
Ilelegña si Tumates na mampos guaguan presiun nesessidat familia siha. Kada ha birague` kahulu` i apas kandet, neñkanu`, gaselina, yan lokue apas insurance hinemlu`. “Ke lau haf` adai bidan niniha i mansabiun i hegsu` I Deni`?”
Sige chaka chalegña `nai hu mente na manlolosus i los prohimos sa` masoppla ta`lu i kaddun to`lañg guaka ya nina` fan achigu`. Gigon tinagam ni maneñgheñg offisina mas a`gañg i ñgofñgof babue yan fofun toru. Kontodu puntan lamasa siha sige man-bailan chaole!
Ha fueguyu`, “Dalai `ste!” Ha totche, “Man-kabron lau kasse pot sueddon $90-mit gi sakan na no siakassu ni chinatsagan linala` publiku”. Hu apagat lokue` na man-tautau i man-ma`gas ya lamegai ti man-siña che`chu` linahyan lau man-atrebisau.
`Nai ha kaikaigue` para u hanau, sige chumaleg tuyan, “Ai, Iku, lastima ayu na palabra i ‘paraisu’ ya sasalaguan `nai man-mapega i tautau-ta”. Dinanche fino`ña lau tihu petsige.
***
Sige dos taraketiyun numañgu gi halom laguna umesuette guihan dikiki`. Dispues de masuette mamaisen i unu, “Hafa Paraisu?” Ineppe, “I hanom `nai numanañgu hit”. Ti konfotme i gachoñgña. “Pare, sin este na hanom sen matai hit na dos piot ya ma`te ya atrasau hit huyuñg gi sagua`”.
***
Ilegña un` prohimu na malalagu-gue` para offisinan publiku. Ineppe ni un` biha, “Maulegña un` kute na u fa`um sanotmu ni bata` bola”. Dios mihu!
***
Hu faisen maisayu` lokue`, “Hafa dichu paraisun natibu?” I mañge` na tradision tanu`, dinaña familia gi halom katma yan ira, inapinitiye halom hita mismu kontodu abiu ginagau gi Nanalibreta ayudu. Tai atparehu linala-ta guine siha na islas i O`Perlas iya Pasifiku. Megai lugat hu fatoigue ya taya` diberas mas gatbu ke este siha na islas. Si Iku.