Asuntun Natibu
Guaha siha asuntu dumibidi tautau-ta deste alacha. Mauleg ta atetuye dumeskute gi hilu` pinasensia pot para tana` klaru hafa i asuntu.
I priniponen Kilili` para una` fan sudadanon Amerikano 14-mit na tautau hiyuñg mampos ha estotba sensian natibu punta pot punta.
I chathinassu gaige gi un` sakudida `nai siempre u matulaika disposision asuntun direchon natibu gumubietnan maisague`. I nuebu na para umana` fan sudadano siempre u minanda mona linala` natibu. Kau mañgontentu hamyu nu este na malaintension?
Siñaha` ti justifikau i mina`añau pot areglu `sino haf` na tampen sinetnan. Lau para hafa na ta babaye chalan destrosiun natibu gi halom mismu lugatña?
Huñgan, man-mauleg i natibu na tautague kumu mañgilisyanu. Lau `nai esta para un` dispone halom gima` mame, un` ratu ha` sa` inipos sage` ennau na finaisen. Finenenia i nesessidat yan interes familia immidiatmente antes de otru.
Mauleg i Delegadu as Kilili` u ta`lun humusga haye ha represesenta: Natibu ni pumegague` gi puestoña pat i 14-mit na tautau hiyuñg? Manu `nai gaige sinsiyu sensian kinimitimu gi pisun dignu na modun representasion? Manu gi destrosiu na propositu ni un` chochoneg `nai gaige interest natibu?
[B]SCC: Otru interes[/B]Sumisiha gi mapos na semana i kabesanten Saipan Chamber of Commerce as Alex Sablan yan si Kilili umabiba para umana` fan sudadanu 14-mit na tautau hiyuñg.
Parehu mafama asuntu siha ni sumen chagu` yan interes natibu. Lau oppan ma-abiba interes tautau hiyuñg. Komprendiyon.
I Saipan Chamber of Commerce ayu ha` `nai siña hana` baratu i sueddu `an gaige i tautau hiyuñg. Para ennau na empleau uttimu suspiros ayu na ti mikampu `an ma-offrese pot para u saga.
Gi mismu tiempu `nai sumaga, ha displanta tautau tanu`. Dispues, doble trabut sa` pot guiya na ti siña mahatsa i sueddu sa` mattu papa` gi sueddon atu`ase. Dos dañu este i yumayamag appottunidat natibu. Estague` kase na animu si Alex Sablan chumoneg i para u fan masede 14-mit na tautau hiyuñg.
Mauleg ta rikunose este i dos pairen tautau hiyuñg pot para ta husga publikamente haf` na mampos mantomtum gi gaseta lau ti me`nan i tautau ni makeke destrosia.
[B]Bisnis kontra sueddu[/B]I Saipan Chamber of Commerce komprendiyon posisioña kontra mahatsan sueddu: ma`añau maliñgu ganansia. Taya` `nai gaige kualidat linala` gi hutnaleros ni ha emplelea. I betsan niha mas yamo`nana gi dibaten sueddu.
Haf` na `an kahulu` hinemlu` i ekonomia tatnai talie` gi san-mena ha annunsia na pot mas guaha ganansia listugue` muna` fan manage empleau siha? Pa`gu sa` mas bahu i kinalamten, para u choneg ma-utut mas i sueddu gi ora? Kau estake sueddon esklabu `nai u satisfechu i komunidan bisnis?
Fan man-atan gi hilu` sensian kilisyanu sa` tautau i in` emplelea. Ti makenaria ennau siha na tauatu i man-gaige gi industrian hotel yan otru siha bisnis. Tautau ni man-gai nesessidat taimanu hamyu mismu. In` fan riku sa` in` amot tres sientimos i prohimu? Mañgge konsensian miyu?
[B]Fuetsan pottanmoneda[/B]Yahu lumie` haye gi entre hamyu siña luma`la` gi sueddon minimum wage ni mañega ma-implementaña esta pa`gu. I empleau ni gai familia kuattru, nahoñg mohon gi $5.50 gi ora `sino $953.33 gi mes pat $11,440 gi sakan. Na ti gaige este na sueddu gi papa` mafanana`an ni federal “poverty income level?”
Dispues de ha apase gima` familia–$350-$400 pesus gi mes, nuebu na kumahulu` health insurance, patteña gi “deductible” amot, real estate yan auto insurance, apas karetan familia; kuantu mohon na soblante guaha para otru obligasion familia? Estague` na didog chinatsaga mapadedese ni un` manadan familia gi señgsoñg siha. Guaha `nai mattu este na pinadese gi hinasson miyu?
Man-suesuette ha` megai tautau-ta pot un` patte gi kuttura: sensian dinaña yan ayudu. Sin este lamegai mas u fan mamadese kontodu che`chu` kriminat.
[B]Tai amigu i chinatsaga[/B]I chinatsagan tautau tatnai ha eskohe haye gaige. Siña ha` mikebleña hau ke si binganu. Lau na sinaulag hau litiku pot chetnot korason, i pinadese parehu gi katkuet manera. Deste hagu yan familiamu tat ti inaminasa luhan, chathinassu, dumeskansa gi che`chu`, mamulan yan otru siha kinalamten familia.
Hulie` este gi un` biyinariu yan un` sumen poble. Achacha chumichi` i dos sa` parehu puti i mapadedese. Poresu na mauleg tafan man-atan antau gi prohimuta pot no tafa` esklablu i prohimu.
Tinagu` Yuus Tata i yinease` gi na`mase` yan muñga chattrata gi otru kontodu hagas esklabu. Estague` `nai hu hahala tatte talen banida pot no bai`na` puti i mas chatsaga ke guahu. Sensian kabales na kilisyanu!