Haf` mohon tinatemu?
Ti apasiguayon manadan dibi…Akague ina`ñau ni mattiru siha. I agapa` ma`añau!
Sige famaguon man-hugando, man-magof gi espiritun solu para man-hoben, ti man-chathinassu haf` agupa` sa` gaige ennau giya hita ni man-amku`.
Manlibre gi ekspressiun niha mientras gaigeyu` gi un` banda manguiguife kau siña bai` bira tatte i rilos `nai hobenyu`. Guinife! Taigue hagas fuetsan hoben.
`Nai mamokatyu` gi plaset cha`guan, estaba un` deñgdeñg sige hanae` animu para u suhaye i buruka. I hafaposgue ha pega fina` dañgsuñg gi santatte. Dumilugyu` para bai` gef atan. `Nai inina kandet, mañila` lamlam yan dinañae` difirientes kulot. Guaha gi famaguon gumacha` ya mayamag.
Esta namatman i lamlam lastroña ni ha pega gi santatte. Lamlam. Bai` bira i asuntu gi fina` kuestion: Haf` mohon tinattemu `sino pinigamu kumu rekueddu dispues de malofan hau? Maseha mampos makat este na sakan ya siempre u mas makat na biahe, hahassu este na kuestion gi halom atburotun ginapot mañglo`.
[B]Estrakadan 2014[/B]I estrakadan politika na sakan esta ha tutuhon loglug. I mangaige gi puesto debi u justifika publikamente haf` bidan niha para u adelanta linala` publiku gi nuebe años na tiempu.
Debi u sustansiau asuntoña gi tautau siha. Yangin gai finatsu, pues espihaye fina` katsu maseha pot eskusu estake un` lagnos maisa hau.
I mumalague` chumage iya hululu` na offisina debi lokue` unnae` i publiku programan satbasion. Libianu este majustifika piot sa` i sogniyon i matatachoñg na pilea. Lamegai na asuntu `nai matompu` pinetsigen niha. Makat na kontrariu sa` i asuntu gaige gi estomagun familia siha gi señgsoñg.
Trompison siha kontra i tautau ni siha chumahlau pot diskuidon man-ma`gas ha inklusu sumen guaguan na apas kandet, kumahulu` fektos nesessidat, insurans (insurance) hinemlo` yan amot, mientras ma-utut pagamienton man-ritirau 25 pot sientu. Dios mihu na kontrariu!
Lau yahu lumie` haf’ na estoria para umalapbla ta`lu i publiku gi mayamag “better times”. Kase siña matulaika guatu gi “This Time”. Diberas!
Yangin taya` sustansiau bidamu para un` ayuda i tautau siha gi señgsoñg gi didog na kinahulu` gaston linala`, pues gai mutmorasion kareramu gi chalan publiku. Makat un` ñega pinadesen i tautau sa` klaru mapadedese pinadesen diskuidon man-ma`gas siha. Haf` mohon?
[B]Konbetsasion[/B]Mampos ha gomgum sensiaghu i pasensia yan antau na inapagat un` saina gi fina` konbetsasion. Klaru na mipasensia yan kabales ha eskohe todu palabra ni ha lagnos ginen i korasoña.
Gi tatten antau na palabra gaige sensian metgot na hinimidde, pas yan konkariñu. Esta hana ma`aggem sentimentoghu i machuchuda` pinasensia yan guinaiyan kilisyanu. Gi despedida gaige satton na bendision ginen ennau na amku`.
Esta mafaposgue chalan `nai man-mattu hit dispues. Ginen finaposta lokue` man-eyag pinasensia yan konkariñu piot gi famaguon-ta. Mañge` na siñiente i sensian pas yan inafamauleg gi todus.
***
Guaha ha` na tautau hayuña na`chaleg `an kumuentos. Guaha lokue` sumen mata`pang yan na`bubu katkuet ora `an ha chalegua`-gue`. `An un` totpe, seha tatte gi sadog pinasensia ya un` trata yan respetu. Siempre umeyag man-respeta gi otru biahen umafagcha` miyu.
***
Guaha na tautau fresku yan ñahlalañg mataña. Guaha inipos makat na ni guiya mismu tiyaña manai`ña. Ta`lu, pasensiaye sa` ni unu` manae` pudet man-lasgue fasu. I matahu unu sumen na`bubu na katkuet ora kulanyu` mohon i mañagon manog. Lau motmut pinasensia kariñu gi halom korasonhu.
***
Kada hu sugon karetahu, hunanae` destansia yan i tumobet gi me`nahu. Mientras mas hu gachae` mas lokue` hu chaguayu ginen i mefe`na na kareta. Guiya este mafanana`an “defensive driving” `nai un` guaddia sinigonmu pot no un` aksidiente.
Lau megai na mansisigon piot i manhoben ti makomprende este na areglu gi chalan. Maseha dikiki` kampu masufa` halom fuetsau. Mauleg sa` gai respetuyu` gi chalan publiku. Pot fabot apagat famaguon miyu na i tumobet un` makenaria ya ti patte gi tatautau niha.
***
[I]John DelRosario Jr. is a former publisher of Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.[/I]