Planon Sakan 2014

By
|
Posted on Dec 11 2013
Share

`An` un` hahassu malagu ta`lu otru sakan, mauleg un` arastreha anineñg-mu kau mofo`na, tatatte, `sino gaige gi kinahulu` yan minachom atdao. Hokog pinasensian publiku ya siempre u demanda espliaksion ginen hagu haf` bidamu para un` adelanta ha`anen niha.

Muñga mabatga hau gi “biba” sa` siña in` pega `nau gi CD. Nae` ham fitme haf` un` komple petsonatmente gi sigiente siha na asuntu:

Manana`lon 25 pot sientu gi ma-utut na pagamienton man-ritirau.

Masuhetan hatsadan insurans (insurance) hinemlu` 35-45 pot sientu otru sakan.

Masuhetan mahatsan kandet yan hanom.

Masuhetan hatsadan presiun neñkanu gi tenda siha.

Inestablesen cho`chu` para i sais mit (6,000) ni mantai offisiu pa`gu.

Ma-utut dibin gobietnu ni machuda` guatu kumu dibin famaguon Marianas.

Estague` `nos kuantos asuntun linahyan ni debi in` eppe satton. Ti hu intensiona muna` makat yan abarambau ha`animu. Lau man-hula` hau para un` saunau umadelanta ha`anen tautau siha ni un` represesenta gi katkuet institusion gobietnamenton Marianas.

Prebeniye ineppe i monhayan hu mente guine na biahe. Yahu umekuñgog haf` ineppen miyu kosake siña bai` esgaihon antau na inadiñgan publikamiente.

[B]Umabira tatte sisteman tanu`[/B]

I sisteman tanu` natibu (land tenure system) fininas ni Attikulu Dose. Este na probision umamot i mangai tanu` siha direchon niha man-dueñu ni tano` niha. Estague` sustansian este na probision gi papa` i konstitusoin.

`Nai ha chule`guan i mangai tanu` ni direchon uttimu disposion propiadat niha, los uttimos nuebu na arelgon tanu` gumuaha `nai i gobietnu patte dueñu ni tano`mu segun Attikulu Dose?

Ha apupunta huyuñg este sa` presisu na in` tiñgu` na yangin ti siña mamatinas hau uttimu disposision gi tano`mu, pues ti hagu dueñu na i gobietnu.

Gi papa` este nuebu na areglo, kau in` fañgonfotme `an un` dia mamatinas disision i gobietnu pumatten ñaihon tanu` miyu?

Sessu mafama na “proteksion” para i mangai tanu` i Attikulu Dose. Haf` na proteksion `nai Attikulu Dose ha amotyu` dumueñon tano`hu mismu? Mañgge i proteksion gi papa` este na areglo?

Hagas i sisteman tanu` giya Marianas sumetbe yan benefisiosu gi mangai tanu`. Haf` na sige ha` in` ditene mapega tatte ennau na sistema?

[B]Estorian Attikulu Dose[/B]

Un` patte gi inakonfotman Covenant mapega kumu proteksion natibu pot 25 años pot no i man-dañkulu na bisnis ginen Amerika u makalamot tanu` Marianas. Estague` `nai maudai i Attikulu Dose lau ma-ekstende mas ke dichu intension. Mabira segun kaprechon niha.

Para ta komprenden: I Attikulu Dose chinile`guan hau dirichomu dumueñu ni tano`mu. Gi hilu este na disposision, haye dispues dueñu ni tano`mu? Gi mismu tiempu, libre i gobietnu ha ta`lun dumispone tano`mu kontod para u patten ñaihon gi haye malago`ña.

Hagas Marianas yan libre na sisteman tanu` `nai hagu ni dueñu ni gaige uttimu disposision propiadatmu. Taigue ennau na disposision giya hagu pa`gu gi papa` areglon Attikulu Dose.

Yangin para uma-ataha maliñgun tanu` ya haf` yangin dos natibu umabende ni tanu`? Na ti maliñgu i unu gigon masera i kontrata? Pues mañgge `nai mau`udai un` lache na intension?

Na kuantu gi tauatu-ta siña bumende tanu` niha piot ya uttimu propiadat `nai gaige gima` familia? Haf` na para u sige ha` man-entalu` gi propiadat tautau? Na ti i dueñu solu siña dumiside disposision tano`ña? Fan man-atan sa` ni unu gi entre hamyu u gaige `nai pinalo`pu` i dueñu achake.

[B]Propone De Nuebu[/B]

Pot man-tautau hit na guaha na checho`ta ti kabales. Todu pumadedese este gi katkuet kinalamten. Kulan i tasi, u halom afnu` dispues ma`ti; i mañglu u guaifon yan katma. Memegaiña besis na kulan hit i troñkun niyog ni malagu` ha` dumeskansa lau kada ratu ginapot ni guinaifen mañglu.

Hu kechage muna` halom gi dikiki` na titanus isla man-lamuduñg siha na asuntu. Ti hulat sa` mampos dikiki` kabesahu. Haf` na `an guadog madog gi kanton unai ni sige un` patgon ha ke saguane ni enteru tasin Pasifiku. Cha-suette! Pues hu pasensiaye sa` ansianu-yu` kumetuñgu haf` gaige gi tatten i mansañgan yan mantuge`.

Hufa` bisiu manaitai siha man-sustansiau na leblu yan inestudia kontodu i siñko famosu na leblo siha ni man-ma-usa gi primet matuge` i biblia. Mampos ha gu`ot attension-hu i Israelitas ni man-makone` ginen Ehiptu esta iya Jordan as Moses. I kuestion: Haf` na ti sinede si Moses ni Saina—dispues de ha puta` i Red Sea ya hana` fan libre Israelitas—gumacha` iya Jordan? Esta pa`gu ti hu sosoda` ineppen este na kuestion.
n n n
Kada ha tantan i kaleru gi mama`ña mafattu gi hinasoghu dos tautau-ta ni mana` suha kihadas niha gi Asian Hospital pot kanset. Mañge` na bisiu lau prefektu dañosu. Megai lokue` gi famaguon-ta para u fan mamadese pot usun chupa ni mafuyot gi pigua`. Pot fabot repara mauleg kau presisu na un` famadese kanset pachot dispues.

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.