2012: Gaige gi patman kanai miyu
Maseha esta mangaige hit gi 2012, mamakat to sotta hinanau i mapos na sakan pot manmakat mampos na sapet ha pega kontra i linala’ta. Pot ihemplu: Lamegai na tolañg fuetsau ta pañot sin minalago’ta sa’ mampos kohu yan bahu ha’anita.
Lastima sa’ ni unu gi mansabiu puminitiye pinadesen i publiku dispues de promesan para uma-adelanta linala’ta. Namagtman sa’ diberas man-paire gi madiletran “leche”. Lau ti komprendyon haf’ na ni unu malago gumimen lecheña. A` Saina!
***
I estotbu gi hinassota kulan umafuetsas saki na hinalom i nuebu na sakan. Iya monana i taimanu para tana’ fanliheñg familiata na biahe. Mampos abarambau i 2011 ya gaige ha’ gi tatteta i chagtpagu yan dañosu na dadalagña. Chagu’ yan offresimienton “better times”. Guse’ña matdision “let it be” ‘nai ma-abandona i publiku gi fache’ miserable na sisonyan.
I unu, kau guaha alibiu ‘sino u mas chatsaga na sakan? Hafa mohon gaige gi leblon 2012? Kau i mayoria gi lehislatura yan administrasion para una’ fan man-ñgañgas hit talu dañkulon tolañg sin konsentimiento-ta? Kau man-malefa na ti tatamudu i publiku ni pumadedese sumen chafleg na asuntun estomagu?
Siempre talie’ hafa gaige gi kestat laimen niha na biahe. Gi finu’ man-amku’, “Chadegña magacha’ un’ dakon ke ke’yau”.
***
Maseha muñeru, lau kase esta adumididi’ ta tutuhon dumispachan ñaihon i makat na fina’pos 2011. Magahet na tat ti nina’ dimu gi halom sumen aplacha’ na fache’ miserable. Ginen este na finaposmu, kau listu hau rumipite ‘ didog na chinatsaga talu na sakan?
Kau para ‘in repite pat ta aregla ha’anita deste pagu maseha guaha dididi’ chinatsaga gi bandata? Kau para ta sedi man-masañgane, kulan atguyau na guaka, hafa mauleg yan propiu para hita? Na ti esta talie’ yan ta komprende hafa siha asuntun linahyan ‘nai didog fatsu yan gueku chechu’ i manma-elihe?
I plaset linala’ta gaige gi hafa ta kayun para hita yan famaguonta. Fanachu gi adeñg miyu ya in’ pasensiaye u mebalua i pinadesen mimiyu pagu. Hagu ha’ solu kapitan ennau na batku. Hagu un’ disidi kau un’ halom gi safu na puettu pat un’ chansa dumisgrasiau gi halom man-dañkulun lañgat gi talulu’ gi halom pipinu’ na pagyu.
***
Mas megai siempre bisnis para u huchum pettan niha na sakan. Humuyuñg, mas menos chochu’ yan kontribusion tax para i kahan iya Marianas.
Ha signififika este na siempre debi u afuetsas higante na “austerity” ke hafa pagu gaige. Uttimoña, debi una’ mana’ fan para man-machochu’ lamegai na empleau gobietnu ‘nai esta ti siña ha kubre apas sueddu yan otru siha nesessidat.
Mampos i mamamaila’ na pinadese ha estototbayu’. Rason? Lamegai na tautau para un fan mamadese deste kohun pottanmonedan familia, machule’ primet guma familia ni bañku, kareta, yan mas makat na hinanau para i man-malañgu.
Ti namagof, lau estague’ hu lilie’ mona para pagu na sakan. Hu tatayuyot i Saina na puede lacheyu’ sa’ i para u famadese i lamayot patte gi publiku.
***
Listuyu’ lokue umekuñgog hafa i man-sabiu siha para u fan maproklama na biahe. Ti nachatsaga sa’ esta hu huñgog finu’ niha. Taya’ pagu tetehnan i para u fan huyuñg ya umachalegua siha kumonfitma i hiniñgoghu gi guinifihu. Ya sumen chatpagu yan na’mañau ayu na guinifihu!
***
Yangin i disposision un’ saina mampos machalapun, pues makat ha establese areglu, pas yan inafamauleg gi entalu’ famaguoña sa’ guiya i abarambau famokatña kulan un’ bulacheru. Piot ya sessu ha tulaika gima’ña. Dimas demenos yan un’umañg iya Laulau.
***
Makat na asuntu para megai na tautau ni man-mamadedese pagu. Ni ñgai’an ‘nai siña un’ dage i tautau piot gi ‘nai mattu gi asuntun estomagu. Chettun ennau na pinadese gi hinasson niha ya siempre u fan man-espiha silensiu na laime para u afuetsas areglu. Magahet na ti masede adelantu gi kinalamten publiku fuera ke ayu i muñgañgañgas ‘ankanu’ mismu dinage deste antes.