Ti komprendiyo, lao….
Un` taloane, dispues de finagpo` eskuela, estaba `nos kuantos estudiante man-matatachoñg gi kanton chalan gi fihon iya hame.
Hu dañae` i famaguon pot para bai` ketuñgo` hafa sesso madiskukute gi halom siha mismo.
Sige man-afaisen kuestion osino makuestiotiona asunto siha nu i tatnai matto gi hinasogho. Estegue` siha hineñgogho:
“Hafa na i satmon ha fefedos i milag sadog (river) `an para u fañada` ya dispues de ha deskatga chada`ña, matai?
• • • •
“Hafa na yangin guaha matai, tinatitiye nu i dos ta`lo, dispues `nai kuatro man-dimalas, debi de u siñko osino siete esta nuebe?
• • • •
“Hafa na i sanhaya` ha` `nai dodoku` i atdao? Hafa mohon ya maseha pot para u guaha dididi` tinilaika, u doku` un` biahe gi sanlago?
• • • •
“Hafa na sesso talie` man-matai lalahe antes de kompleaños niha, i famalaoan` dispues de kompleaños?
• • • •
“Hafa na i famalaon` ha` man-reregla ya ti lalahe lokue` maseha pot para tana` pareho pinadesen tinegcha` pulan kada mes?
• • • •
“Hafa na `an un` dagao i acho`, todo tiempo poduñg papa`? Hafa mohon na ti siña humahnanao hulo` gi mapagahes?
• • • •
“Hafa na guaha pueñge yan haane ya ti siña ta guot` uno kontra i otro gi disposisionta?
• • • •
“Hafa na i natibo gigon ha gacha` tagfe`na na idat, ha tutuhon malag i gima` Yuus, hafa na ti kanton tase osino sabana?
• • • •
“Hafa na sesso ta padese tatatte sinetsot lao guaha ancho na kampo para ta pribene chinatsaga?
• • • •
“Hafa mohon para ta padese yangin aksidiente tinetpe i tano` nu i pilan?
• • • •
“Hafa na memegaiña na taotao man-flohu gi un` sumen presiso na patte gi linala`ña–umekuñgog`?
• • • •
“Hafa na `nai kumakate i patgon ta saulag ya gi mismo tiempo ta sañgañgane na u famatkilo?
• • • •
“Hafa na `an ta dulalag i galago ta esalague ‘outside!’, lao gaige ha` gi sanhiyoñg i ga`ga`?
• • • •
“Hafa na mampos metgot i sensian imbidiu gi taotao, hafa mohon na dimas de este na baban heñio, u baba korasonña kontra i prohimuña?
• • • •
“Haf` taimano tuñgo`ta kao toru pat baka i guaka gi halom homhum?
• • • •
“Hafa na guaha na taotao hafa` ha tutuñgo` i tiha tuñgo, era mampos atotgante osino batbaro chumalegua`gue` gi halom man-tomtum?
Huñgan, guaha siha gi mefe`na na kuestion ginen guaho mismo. Magahet, guaha ti komprendiyon gi finaisen eskuelante sa` naturat na disposision ginen hilo`. Lao, sumen na`magof i asunto ni madibibina guihe na deskanson niha antes de u fan malag` i gima`. Agradesiyon i libre na espiritun niha komo man-hoben. Chage fan gi entre hamyo mismo kume oppe i kuestion guine na biahe.
• • • •
Gi un` Bietnes Santo, mamifila `nos kuantos offisiat publiko para u fan amotsan taloane dispues de konferensia. Ilegña i uno na puro katne i sentada ya makat ha kontradise tradision Bietnes Santo.
Ineppe ni un` santulon: “Kano` ha `nai pago ya agupa konfisat ñaihon sa` ennao mina` guaha konfessionario para taiguine siha na linache!” A` Saina de dios!
Strictly a personal view. John S. DelRosario Jr. is publisher of Saipan Tribune.