I Tropan Man-menhalom
I primera responsablidat offisiat publiko i para una` guaha chochu` para i taotaoña `nai siña ha prebeniye nesessidat familian niha.
Siña makomple este na diniseha ginen mafotman un` antao na plano `nai todo patte gi komunida mañaonao gi hilo` diniseha para uma-adelanta haanen i taotao siha gi todo eskaleran linala`.
Ha nesessita este na diniseha man-toa` yan menhalom na setbienten publiko ni kumomprende hafa sesso asunton linahyan ya kapas para u petsige adelanton linala` gi ha represesenta na publiko.
Para todo i mangaige pago na offisiat publiko yan ayo i gumuiguife tronun politika, siempre obligao na un` oppe kuestion publiko: “Para mano `nai un` pega haaniho yan famaguonho gi planumo mañetbe publiko?”
Makat na kontrario sa` sin ditension, debi un` oppe i dicho kuestion sa` adelanto i publiko ha espipiha gi haanen niha. Yangin makat un` oppe este na kuestion, pues hoñgeyo`, taya` bisnesmo umatrebi hao gi siyan publiko `nai todo kinalamten pot checho` linahyan.
****
Baiho repite i ginen hu sañgan antes: I komunidan bisnis yan industria siha checho`ña mamatinas ganansia. Ginen este na ganansia `nai man-apapase kontribusion tax. Manadaña` este yan inapasita tax ginen sueddota. I gobietno dumispone uson este siha na apas tax ginen kalaguagta. Hafa i punto guine?
Klaro na soluke guaha nuebo siha na bisnis yan industria manhalom mage Marianas `nai siña dididi` manana i sanhaya na patte gi mapagahes iya Marianas. Pot este na rason na presiso yan obligao na todo offisiat publiko debi umasupotta propio akto siha `nai siña guaha dañkulo na adelanto gi mahatsan fondun publiko. Sin este na pinetsige, guseña man-afana` hit ya sige tañgañgas kulan guaka i hagas `anñgañgas na chaguan gi halom estomaguta. Na` para sa` sage`!
****
I kontribusion tax ginen bisnis yan industria siha guine i solu fondu gi kahan publiko ni ma-u`usa para apas setbision publiko tat komo edukasion, hinemlo` yan otro siha nesessidat.
Yangin para un` saonao lumuño` appottunidat adelanton fondun publiko, pues chamo nina` chachatsaga, resigna hao ensegidas. Mauleg para hago mismo yan i publiko hinerat.
****
Todo pinetsigen asunton linahyan, piot gi mansustansiao siha na attikulo, dinira esta tres años antes de siña talie` kabales tinituhon ennao na asunto deste bisnis, industria osino mahatsan fasilidat eskuelan publiko.
Pot rason na poble tano`ta muna` sumen presiso na guaha dañkulo na kampo maprebeniye gi dinaña todo patte gi komunida gi mafotman planon ekonomia yan otro siha na asunton linahyan. Esta ti hulat i hagas hayuta sumaulag hilo` supen tase i asunton linahyan.
I tiempo yan i nuebo na ramientan kinalamte entero elmundo espesiatmiente pot ekonomia dañkulo matulaikaña. Guiya este i mafananaan` Information Techology. Yangin ti un` kemprende hafa este na asunto, pues faisen i famaguon miyo ni man-edukao ya u esplika hafa sustansiaña este na attikulo. Mauleg ta atetuye este na asunto osino mangaddon hit gi bisiun dulalag karia sin presiso.
****
Pot chaleg: Hu faisen i amiguho para u pula` i difirensia gi entalo` count yan account. Ilegña ti mapot ennao señor: “Count `nai guiya ayo i one, two, three, four. Pago account ayo i a-one, a-two, a-three, a-four….” Dios miho!