Finana`guen Mañainata

Share

Unu gi ma`ug yan sumen probichosu na finana`guen mañainata i sensian hinimidde. Estague` na pisu sumede hit umaksepta kinententu gi hafa guinahata kumu mañgilisyanu.

Este na sensia kumonbibida halom gi gima`ta fina` suette. Kada mattu ennau na suette, maseñala kumu ayudu yan benefisiu para hagu yan familiamu.

Huñgan, guaha `nai ha gacha` hit induktu lau temporariamente. Bes enkuando, tinahgue ni otru bendision ni mafattu ginen hilu`. Ti un` fañaluda nit i tihoñg-mu.

Sumen magahet lokue` na i talu` na patte gi ha`anita tatnai gaige kabales i balansia na fina` lugat dumeskansa. Todu i tiempu guaha `nai mahñgag ya man-matompu` `sino basnag hit. Muñga hinalañg. Kahulu` ya un` kontinua mamokat sa` fitme siempre kareramu.

Buente pot fitme makreansaghu bandan relihion yan hinimidde na tatnai mattu giya guahu para bai` fañaluda ni tihoñg otru. Kontentuyu` gi haf` guaha sa` todu gaige gi menahu ginen minasahalomhu. I kabales na lahe debi u ketuñgu` ginen manu mage haf` gaige gi lamasan sena.

Tat pisu yan eskaleran pinepble tihu fatoigue. Ti hu deskansaye. Adumidide` sige hu akanteha man-estudia, umeskuela ni dinaña`e finanaguen mañainahu pot no bai repite i sumen miserapble na finaposhu. Gi mismu tiempu, i regaluhu lamayot patte ginen hilu` mina` hu komprende ginen manuyu` mage yan haye-yu` umakompapaña gi karerahu. Tat mas ke Nanalibreghu!

Gi hilu` hineñgge yan hinimidde, libianu hit man-daña pot para ta fan adiñgan kabales haf` mauleg pot futturon famaguonta. Este na eskalera sumede sanu yan kabales na inanalisan todu asuntota pot hita mismu.

Siña ta chogue. Maila` ta chogue!

Mafa` Segne Otru

Tatnai man`li`eyu` otru tautau ni paire man-atan problema ke natibu. Todu ha tuñgu` fuera de guiya mismu na tiha tuñgu` i hafa` ha tutuñgu`. Diberas.

Guaha un` tiu-hu todu ha tuñgu`. Lau tatnai bumisnis `sino ma-empleha manu `nai ma-appunta tatkilu` na puestu. Faisen maseha hafa sa` ensegidas palagpag sikosña. Diberas.

Sige pa`gu man-afaisen hit ni probleman monedan familia. Todu ta sogne fuera de hita mismu. Na ti magahet na mañaunau hit umelihe man-ma`gasta deste 1977? Haye man-gaige gi timon?

Kontodu i hagas tafa` fagas pachotta kumu segne man-yayas. Man-hanau man-bakasion ya ni unu tumuñgu` kau u bira siha. O`sun man-mafa` si kopas. Gupot! Pa`gu `nai man-hinigua` hit mismu ni mutuñg pañalesta.

Lastron tata gi inai

Sessu huna` setbe i patgon gi kanton tasi ni tumatitiye lastron tataña lamayot patte pot inigan para tafan ekuñgog kabales finu` saina.

Todu fina` katsada, sabana, kanton yan taduñg tasi, esta man-ginen ennau mina` man-ma-apapagat hit haf` che`chu` echu tautau.

Gi hilu` pinasensia, sige ha` man-adiñgan pot para minaulegta. Na`e animu lau bes enkuando deskansan ñaihon ya un` ñgiñge` i fresku na nina`lagun kafe yan `an utut cha`guan gi oriya. Ayu siempre `nai un` li`e benefisiun finu` niha.

Otru asuntota

Gi un` lepblu, hu totpe kuestion: Hafa “justisia” yan hafa sustansiaña? Gai minakat na asuntu sa` tatnai hu hassu kabales haf` tinatteña. Hasan lokue` ta hassu diariamente este na asuntu.

Dispues ma-eksplika na soluke` siña un` atan i umisau yan ti umisau parehu `nai kabales un` komprende sustansian i palabra. Ginen este na pisu `nai un` gana kinemprenden un` tomtum.

***

`Nai sessuyu` tumekin antes, guaha `nai lumi`ufyu` para bai li`e haf na guihan man-gaige. Faye mampos i tataketiyun. Un` ratutu ha` man-galope huyuñg. Kulan makreansa umeskapa. Ni kuantu na lañgse ni un` biahe `nai gatdun. Dios mihu.

***

`Nai matai i kareta gi kanton chalan, mañañgane tiuhu na umapunu` i kandet san mena sa` u hokog gaselina. Dios mihu!

***

Ti malagu` un` prohimu umamotsa fina` katne pot Bietnes Santu. Sinañgane ni amiguña, “Halom ya un` chochu dispues falag i gima` Yuus ya un` konfisat. Ennau `nai na mana` guaha konfisinariu para i man-i`isau”. Dios tiampare!

***

`Nai mattu oran kumomotgan, kahulu` un` pitbetsu para u saunau. Ni ñañgon ni amiguña na u fata`choñg ya u ketu. “Kumu un` atrebi hau kumomotgan, pinateg gui`eñgmu as San Pedro ni manadan isaumu”. Matachoñg ya matman.

***

Hafa mohon para tafan ma-offrese ni man-kandidadatu para mayot. Mas programan galagu, manhokan basula gi kantun chalan, yan man-utut cha`guan gi katsada? Che`chu` atkatde este pat patte gi obligasion DPW yan DNLR? Ke pues fan man-applika gi dos depattamentu ya hamyu `in fan na`gasgas. `An tinahoñg tautau, guaha 31 unu gi hegsu` I Deni` numesessita cho`chu` lokue`.

John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.
Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.