Gi Hechuran Kantata

Share

I sentimenton tautau-ta `oppan gi kanta-ta siha deste tiempon antigu. Deste na`chaleg, na`pinite, puminite, mana`pinite, na`mahalañg, na`magof, na`bubu, mayute`, man-yute` yan todu klasen sentimentu siha man-gaige gi sunidun natibu.
Ilelegña un` kanta pot man-hassu na i kettu yan katma na hanom siña un` espehos hau mismu `sino un` li`e klaru i pilan gi lañget; i pas na hinassomu sumede hau lumi`e asuntomu klaru; i man-hassu gi halom katma muna` klaru i asuntu. Mauleg na fina` etsisiu diariu piot gi lemlem tautau `nai esta siña hau dumeskansa. Kontodu manayuyot, libianu.

Ñahlalañg hinassomu, klaru un` li`e haf’ mamamaila`, libianu un` pasensiaye asuntu pot para u felis disposisionmu. Mas lokue` homlu` para ayu i man-gaige esta gi sisienta años. Mauleg na u fan eyag man-malag i silensiu na patte gi hinasson niha pot siha mismu.

Hagas bisioghu man-atan mas ke me`nan guieñg-hu gi asuntun linahyan siha deste 1968. Hu guaguadog haf` i estoria gi halom estoria. Ginen este na offisiu `nai hu husga todu kottina ni mana`fanunog guine. Gai mutmorasion sa` debi un` chule` i tinas yan magahet na infotmasion.

Enfin, esta pa`gu ti komprendiyon manadan kanta pot si “neni” ni achamegai yan dibutsiu. Pues manu guenau siha na kanta `nai gaige fietmente si neni? Ayu mas na kanta na`chaleg i man-isague ni tumuge` na guiya ma-isague. Dios mihu na che`chu` tramposu yan muron.

Ileghu na mauleg lokue` i mantitige` kanta yan sotfa na umachalapon asuntun niha guatu gi flores tanota, i asut na tasita, gatbon isa, pajaru siha gi aire, milag uchan ginen i sabana, yan otru siha attikulu pot para ta suhaye otru kantan dakun pot si neni. Maila` ta fatta tano`ta yan tautau-ta siha gi tinige` kanta pot siha.

Un` hobensita kumanta pot hagas kanton unai `nai dumañkulugue` antes. Ilegña na pa`gu solu memoriasña `nai gaige i lugat pot mabende para hotel. Lau achogha` mabende, i espiritun mañainaña sumaga guihe na kanton unai sa` ginen siha ayu na pidason tanu`. Na`pinite na sentimentu i maliñgun lugat ni hagas plasetña humugandu yan otru siha manhoben.

Plaset mamoble

Entalu` kantun unai Susupe todu kattan esta fina` sisonyan giya Puntan Muchot (Micro Beach) hagas lugat megai na mamoble antes. I famaguon niha man-e-pañglau para mantension amotsan taloane `sino sena. Entre ennau pat mabende kineni` niha para usun eskuela.

Hu chage umepañglau guihe na lugat antes. Megai pañglao echuñg yan tunas. Katdun pañglau gumu`ot megai familia guihe na tiempu. Gaige ha` lokue` i tasi `nai guaha na in` fagcha`e parientes man-chechuchulu. `In sipog ham lokue` pot para bai`n fan mapatte namame guihan. Ai na che`chu kabron lau siempre un` eyag luma`la` kumu patgon poble.
n n n
Iya Magpi` yan Chacha lokue` lugat ausiliu `nai natibu man-rikohe bronse para u bende pot mantension familia. I Lichiñg giya Magpi` piligru tinadoñgña lau kontodu man-biha fumatoigue pot animu. Gai grasia lokue` i tautau-ta guihe na lugat antes. Lau bai` pega gi un` banda estake klaru hu tuñgu haf` siha ennau na finapos tautau-ta.
n n n
Chatsaga i tanu` gi hinanau i Navy guine. I natibu ha falague fangualuan yan tasi. Sumen chatsaga ayu na tiempu. Lau gi lemlem tautau, magof i natibu gi hafa ha kusecha ginen gualu` niha yan pineskan tasi. Pas yan trañkilu i señgsoñg siha. Metgot i sensian komunida gi entalu` familia. Kulan maliñgu este na sensia pa`gu na tiempu.

Otru siha asunto-ta

Sessu huli`e finattun bisita yan tutuhon konbetsasion mañainahu. Deste pugua`, kafe, amtau yan finu na liñguahe ni grasiosu tutuhon konbetsasion ayu na inasoda`. Kustumbreta man-ana`e tat kumu fina` totche `sino kinisechan gualu`. Ta pechiñg ya ta entrega i gai gima` pot finatotta.

I finu` niha yan doblada kumone`yu` pot kase mamposyu` bastus. Hana` ma`aggemyu` ayu siha na konbetsasion kontodu ineyag che`chu` tautau. Hu sen agradese lokue` i bendision mañaina mame piot ayu siha i appenas man-mattu. Manñge` na mañaina gi todu mondun linala` niha. Taya` pustura sa` todu kinalamten niha fotmat yan diberas.
n n n
Un` tiempu, sumugu`-yu` gi lanchun un` sainahu. Fuera de hana` miriendayu` ha pega gulusina, golai yan tinala` katne gi balutanhu antes de bai` tulusyu` tatte giya hame. Estegue` siha gi hagas kustumbren tanu` i mampos hasan tali`e na tiempu buente pot megai manaigue gi fangualuan. Megaiña kase mangaige pa`gu gi McDonalds yan Shirleys ke gualu` familia.
n n n
Hu huñgog na man-espipiha Hollywood tautau para “secret agents” para un` mubi (movie). Masoda` 31 ginen Marianas man-kualifikau lau siempre umahusga kau todu man-parehu man-achadakon yan mauleg gi che`chu` sekretu. Dios mihu!
n n n
Antes de uma-utut sueddon manritirau, guaha dididi` hu popo`lu fahan “Happy Meals” gi McDonald’s para i ñietu yan ñieta siha. Kara` na biahe. Pues ayu ha` guaha pa`gu i very “Unhappy Meal” ni ginen kusinan grandma. Dios mihu!

John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.
Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.