Gi Karera Mona

Share

Dichosu i tautau ni mehnalum pot siña hali`e haf` mamamaila`. Este na bittot (virtue) sumen bali gi inadahen ha`anita.

Kada unu mana`e nu este na bittot `nai un` atan haf` gaige gi oriya-mu gi asuntomu siha diariu. Dispues `nai mamatinas suanu na disposision.

***

Este i umekuñgug ti libianu. Pot ihemplo: faisen i amigumu “hafa kattan”. Ensegidas ha tanchu kattan na direksion. I kuestion “hafa” ti “manu”. Ineppe: atlibes sanlichan.

***

Hu tamtam ñaihon haf` sessu kehan i tautau gi señgsuñg siha guine. Pot baratu na suetdun popble i mas ya hululu` na sentimentu.

Satbayun mohon este na asuntun linahyan? Haf` na ditension na inipus anaku` na tiempu deste ke maletke i asuntu?

Husga

Mauleg umatutuhun gi hinisgan hiniyuñg fiñkas Japones guine. Kuantu na fondu malagnus ginen Marianas? Guaha fondo`ta kumatsu i biyon pot biyon pesus na maliñgu?

Este na chinatsaga ti menus ke $7 biyon pesus na maliñgu para Marianas. Guaha fondu para ta katsu este na maliñgu? Kau presisu na asuntu para i mangaige gi hegsu` I Deni`? Kau in` komprende na pot kualidat linala` tautau-ta i asuntu?

Dibina

Haf` motibu na ha lagnusgue` Japones guine? Guaha gi entre man-ma`gas kumetuñgu` este na puntu? Dañkulu na maliñgu ya dudayu` kau siña ta soda`e tahgueña.

Maribahan fiñkas humuchum parehu ha` bisnis yan appottunidat cho`chu` para i tautau-ta siha. Pat guaha dañkulu na planun adelantun bisnis ginen hamyu para i tautau? Siña `in daña`e tautau-ta haf` ennau na planu?

Fiñkas

Dos seriosu masusede: malagnus dañkulu na fondu yan mahuchum cho`chu` siha. Gi todu atmos banda maliñgu Marianas ni dañkulu.

Haf` umatisa este na disision? Kau guaha insuttu manmana`yan i los probes na mahuchum todu bisnis niha guine?

Mandiskuidau hit guine na patte. Guaha fondo-ta para ta katsu $7 Biyon pesus na maliñgu? Ni kuantu na achu` Taga` tana` kilulug ni unu u finahan!

Ti apmam yan pa`gu siempre u anog aminasu ginen este na sinisede. Chatsaga! Buente guaha mas mauleg na planun hegsu` I Deni` na kulan mampus mañgontentu gi kinalamten guine.

Asuntu

I publiku ha tuñgu` haf` asuntoña maseha silensiu gi finapus ha`ane. Halum otdinariu na konbetsasion gi fina inetnun `nai oppan i figan gi sentimentoña.

Mampus na` disganau pot taya` fitme na planu oppan para manu hit guine na karera. Mientras tantus, mas menus fuetsan monedan familia gi gima`. Makat yan sapet na pinadese. Mañiñila` i kandet i gima`, lau kau guaha tautau?

Ti apmam yan pa`gu siempre u ma-atisa ginen i publiku kobransan planu yan adelantu ginen Da Boysis ginen hegsu` I Deni`. Nai makat hinanau familia naturat na u guaha oppan kuestion siha ginen i publiku.

Ti nahuñg i para in` fatkiluye i asuntu. Kontra linala` familia gi halum guma` niha i dichu asuntu.

Rinikonose

Asuntun chinatsagan familia umafuetsas-yu` rumikonose `nos kuantus guma` guine pot konfitmasion. Nachatsaga ta huñgug pinadesen tautau-ta ni munesessita ausiliu.

Gaige i asuntu gi offisiun membron familia—cho`chu`. `An felis este na patte pues libianu kinalamten halum guma`. Pa`gu `an fatsu, sapet lokue` para i familia, diariu.

Ta diseseha na u sustenigue` hinemlu` bisnis guine. `Nai bula fondu yan appotunidat cho`chu`, mas libianu lokue` ha`anen tautau-ta siha.

Gigon maribaha kontodu chinatsaga ha kilili` halum. Menus cho`chu`. Kastigu para i manlistu para u fan eyag offisiu pot satbasion niha mismu.

Asuntun ekonomia inipus komplikau piot pot isla. Poresu na debi u guaha fotmat na inasoda` manma`gas para uma-atan haf` na modun planu mauleg para Ekonomian Isla. Gi hilu` sinparat na animu siempre ta danche haf` ta aliligau.

Sunidu

Sige lahihu bisñietu ha rasgueo dandaña ukulele mientras kumakanta. Kulan ume`emahalañg pot na`pinite tunadan kantaña. Hu ekuñgug ñaihon. Ha faisenyu` dispues haf` mohon na palabra mauleg.

Hu bira tatte i asuntu guiya gi hechuran haf` gaige hinassoña! U tuge` kantaña pot ayu na attikulu. Libianu `an ha limitte gi haf` gaige gi hinassoña. Hu ayudaye dispues tumuge` papa` gi finu` Chamoru.

***

Guma`: Un` kanta ilegña na “todu ham man-dañkulu giya Talufo`fu“”. Sumen magahet na makat ta malefan ñaihon i fina`pus familia gi hagas guma`.

Gi finu` un` famosu na kantata: “Ti gi un` palasyun i riku `nai gaige kamahu, solu ke un` popblen guma`yu` `nai mafañagu….”

Magahet na ni tafan malag manu tat mas felis yan trañkilu ke plaset tano`ta. Hana` hassuyu` ni hagas guma` gi Lali Fo`.

Adahe na pagyu fumatoigue hit lau ni unu umestotba i lugat mame. Mit grasias gi Saina pot todu i proteksioña. Bendision!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.
Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.