Pinadesin Empleau

Share

Guaha mas ke 14-mit na empleau guine man-hinehegsi didog na sapet pot tagpapa` suetdu. Lastima i anunsiun adelantun ekonomia. Ti man-pinalala`e los prohimus suetdun niha. Lastima!

Na ti mahatsa suetdun niha i manma`gas 80 pot sientu? Mañgge para i mayotmenti?

Otdinariamente, `nai ha adelanta-gue` ekonomia debi u tinatitiye ensegidas ni hatsadan suetdun todu empleau. Lau ti masusedi este. Memegaiña man-gatdun gi sumen tagpapa` na suetdu esta pa`gu. Dios mihu!

Makat in` li`e pinadesin tautau? Na ti mangai familia hamyu lokue`? Mañgge offresimientun ayudu? Hafa in` pepe`lu ha`anen 15-mit na empleau?

In` latgaye hamyu $31,600 gi un` sigidu mientras mas ke 15-mit na empleau man-ñgaha` hulu` gi lañget na puede guaha maseha dididi`. Na tiha miresi adelantun fuetsan familia mamahan nesessidat lokue`? Manu gi este na asuntu ti in` kemprendi?

Finapos-ta: Hu ribisa finapos-ta 40 años na tiempu. Guaha siha man-mauleg na adelantu ni umatbansan linala` tautau-ta gi halum rimulinun tinilaika.

In` hassu na taya` high school guine esta kase mediu sisienta siha na sakan? Guihe na tiempu gigon monhayan hau Saipan Intermediate School gi ochu gradu aligau hinanaumu para GW high school giya Guam `sino Father Duenas.

***

Ni medical referral: `An seriosu na pinadesin hinemlu` pues ta nañga gi NOB (Maturana) `sino hagas Dr. Torres estake madisponi i malañgu. Pa`gu kontodu malinig ulu libianu mana hanau para hospitat sanhiyuñg lau gaige ha` i CHC. Politika!

***

Esta i uttimun sitienta na sakan `nai guaha mababa programan homestead giya China Town. Antes de este man-achiget i familia gi gima` i amku` `sino haye yo`ase` na parentela. Dios mihu!

***

I ruplanu ayu ha` guaha i nina` fattun PanAm. Teñga man-hanau hit para i hagas plasa (Koblerville) man-ega` `nai hana` fan boka hit manadan potbus `an ha birague` para u hanau. Pa`gu todu klasen ruplanu man-gugupu kontodu dulalas!

***

Antes taya` programan ritirau. `An dimalas offisiomu pues tutuhun mañufa` gi gualu` familia `sino muñgaha` hau todu dia. Pa`gu, ta rikokohe check pagamientun man-ritirau kada kinsi dias kontodu social security. Bien felis!

***

Un` tiempu hu repara na hasan natibu tali`e gai bisnis. Sige hu guadog para bai komprendi. Era, taigue kutturan bisnis gi haga` natibu. Chinema` este ni kutturan geftau inana`e yan ina`ayuda. Todu i tiempu tana fañañage i bisinu ni suettet-ta kau guihan pat kinisechan gualu`. Ña`mamahlau para un` bendi bisinumu!

Lau matulaika dispues guatu gi bendi. Esta taya`, “Ta Iku ilegña si nanahu apprubecha maseha dididi`”, un` platun guihan. Pagu, “Ilegña si nanahu $10 pesus este baliña”. Kase mattirun nesessidat familia umafuetsas este na tinilaika. Buenu!

***

Maseha dispasiu kinalamtenta patte este gi sisteman demokrasia na sisteman gobietnamentu. Mas asegurau ke che`chu` hasupag!

***

Modu: I famaguon na tiempu man-chettun matan niha gi iphones yan ipads. Achog oran senan familia gaige matan niha gi attifisiu na hugetin niha. Ha displanta hagas homlu` na konbetsasion saina yan patgon `sino familia. Puru pa`gu konbetsasion batunis!

Dañkulu fuetsan mafanana`an Digital Age parehu ha` gi hinemlu` yan edukasion. Puedi i man-ma`gas-ta makonduse amanu i siña benefisiun teknalayi (technology). `An tana`e animu ya dinanche pues manfelis famaguon-ta para mona.

Ineyag: I hinalum mafanana`an Digital Age—pot usun modetnu na teknalayi yan Internet—ha tulaika hagas ineyag offisiu siha. Esta ti magpu` gi eskuela, chochu` yan ritirau na fina`pus. Presisu na un` rikonose haf` mas siña un` eyag pot para un` adelanta haf` pagu offisiomu `sino komplidu nuebu na offisiu.

Poresu na diariu hu tataitai manadan materiat para bai kegacha` haf` guaha siha gi oriya-ta gi entalu` nasion tat kumu Japon, China yan otru siha. Man-atbansau kontodu iya Filipinas entalu` asuntun peska yan fangualuan. Presisu na ta atan haf` taimanu `nai siña este siha na nasion ta faisen ayudu. Ha sedi hit i inakonfotman Covenant chumogue este. Mauleg ta tutuhun umatan taimanu chechegueña.

Kanta: Un` kanta ha menti un` kilu`us gi chagu` hogsu`. Ha signififika makat na sapet yan pinadesi. “Bai bisita ayu na kilu`us ya bai tulaika yan un` gatbun kurona”, ilegña un` kanta.

Kinemprenden pot signifikasion kilu`us. Sessu hu dandan `an mananaitai `sino mamañgge`yu`. Hana` humiddi, katma yan pasifiku sentimentog-hu gi tutuhun ha`ane.

Mauleg dispues hinanau-hu gi dia. Gi katkuet manera i Saina todu disposision. Asuntun petsonat na linala` espirituat. Mauleg in` pega papa` añklan espirituat diariu ya u fitme kareran miyu.

Yo-Amte: Dos klasen yo-amte (suruhanu) hu totpi desde antes. I unu mauleg gi usun tinanum tanu` tat kum hagun, lasas yan hale` troñku. I otru gai fuetsa gi tinayuyotña `an man-amte. Todu i dos hu chagi. Todu inamten niha maguñg.

I tatatte mafatu esta pa`gu (maseha esta madispone) ha rikonose-yu` `an guaha pinadesihu. Todu i dos lokue` tatnai fatta gi tinayuyot-hu diariu. Huñgan guaha man-yo-amte ` guine ya mauleg na ayudu gi haye numesessita.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.