40 Años Na Libetta
Pa`gu na ha`ane mina` 40 años desde ke ta gobietnan maisa hit gi papa` kontratan Covenant yan Estados Unidos De America.
Apmam de ta guife este na diniseha. Manegosiu ya ma-apprueba ni Congresson iya America gi 1975. Offisiatmente ta tutuhun gumubietnan maisa hit gi 1978.
Gi karera ta konfitma na hilu` sisteman lai i gobietnamento-ta. Dipotsihe ha` este i sisteman demokrasia na gobietnu inipus pausa. Lau nahuñg kampu para ta aregla dibuenamente asunto-ta siha. Na`magof pot kanaha` todu hinanau-ta felis. Tatnai tali`e didog na chinatsaga desde tutuhun.
Mas mona mas siempre fotmat modun disposision gobietnamento-ta kontodu gastun setbisiun publiku. Presisu na tana`e sisteman hinemlu` mas fondu para u adelanta setbisiun mediku kontodu kualidat edukasion famaguon-ta. U fattu este na tiempu kumu obligasion.
Ti siña na para ta añgoñgog-hu programan medical referral kumu katsu gi man-komplikau siha na asuntun hinemlu`. Hafa ya maribaha seriosamente fondu gi kahan iya Marianas?
Estague` na rason na maseha adumididi` debi ta tutuhun umadelanta setbisiun himelu` guine. Gi pagugu ta gagasta mas ke $13 miyon pesus gi sakan umapase hospitat iya Filipinas yan Hawaii. Debi ta bira halum este na gastu gi para uma-adelanta hospit-ta.
Estoria: Mauleg sa` dispues de geran dos ha tutuhun i Amerikanu umayuda i natibu rumikohe tatte ha`aniña. Adumididi` ha establese fasilidat hospitat yan eskuelan publiku siha. Animu i natibu gi edukasion famaguon niha.
Estaba iya Marianas gi papa` gobietnun Trust Territory. Dipues `nai ma-establese kumu unu gi sais distritu giya Micronesia. Gi 1972, felis ginagau para separau na estau. Ma-apprueba este na diniseha gi 1975 ni Congresson iya America. Ta tutuhun gumubietnan maisa hit gi 1978.
Anog na i sisteman gobietnamentu guine mau`udai gi hilu` pisun lai. Metgot na proteksion kontra che`chu` kumbalache `nai ta fatta na huñgan mansiña hit gumubietnan maisa tano`ta gi hilu` fitme na areglun lai siha. Na`magof i metgot na sensian respetu gi lai i tanu`.
Tinayuyot yan mit grasias para i man-mofona ni sumakrifisia siha munafitme inestablesen gobietnamento-ta gi 1978. Anaku` na karera lau enfin ta komple diniseha-ta gi presente na areglu yan Estados Unidos De America. Trabiha i karera ananaku ha`. Namagof na ha`anen libetta para i natibu gi mina` 40 años na selebrasion!
Ginefli`e: I para ta gofli`e maisa hit kulan mohon estrañgheru na konseptu. Lau un` fafana` i petsona, era hagu mismu, ya seguruyu` na un` tuñgu` haye yan haf` tinatemu.
Huñgan, anaku` na tiempu makeyamag kutturan natibu desde Españot. Ni unu felis gi destrosiun linala` man-indihinau. Man-esgin liñguahe lau taimanu un` destrosia i patte este naturat gi natibu desde ha`anen mafañaguña?
Tana` para man-matagu` kulan mohon esklabun todus. Tafachu gi dirichota kumu petmanente na tautau este siha na petlas!
Puntan Tasi: Kulan laña i tasi gi halum rubentason, gatbu na minachum atdau gi puntan tasi, uttimu chuñge` sige halum para fan deskansayan, duru lokue` halum boten kachu` siha gi puettu. Dispues man-maliñgu i anineñg troñku siha gi oriya `nai mas homhum i pueñge. Bonitu na minachum atdau!
Megai lugat hu fatoigue gi tanu` lau taya` atparehuña i sumen gatbu na minachum atdau guine. Achog ginen isla-yu` kontodu guahu manman ni bonitun este siha na petlas. Todu atmos banda benefisiosu na usu gi tautau-ta. Desde tradision gualu` yan tasi modun linala` natibu tatte esta i antigu na tiempu.
Uttimu: Gi finagpu` este na sakan uttimu biahe para bai fañge` guine na pahina gi gaseta. Guaha otru para baina` fonhayan tumugi—dos lepblu para i famaguonta—gi finu` Chamorro. Ala kuenta kulan pine`lun rekuetdu para siha.
Bes Enkuando: Sessu antes hu fagcha`e un` amku` gi biradan ginen i lanchu. Teñga ha kikilili` un` latan ganta ni ha saguaniniye na` babue. Ha kikilili` lokue` padarauña.
Apmam i amku` desde ke diniñgu ni asaguaña ya i gima` hagaña `nai sumasaga. I lanchu `an ha`ane `nai ha tatane`gue. Haf` suetteña na gulusina ha po`luye i famaguon.
Un` pupueñge taigue i bihu gi lugat `nai sessu ham umasoda`. U mahnanau ti uma`asoda` ham mientras hu kuestiotiona kau malañgu. Lau dimalas gi maigo`ña. Un` amku` ni diariu gi misan mo`na.
Kulan hana` sahñge siñienteghu un` pupueñge `nai mattuyu` guihe na lugat `nai sessu ham umasoda`. Siñienteg-hu kulan mattu para u fan gagau dispensu pot humanau sin kumuentos. Konfitmasion. Hu aksepta gi hilu` tinayuyot.
Hu dibibina haf` na umasoda`yu` yan ayu na amku`? Kulan mana`eyu` kumu espehos metgot na linala` espirituat, hinimiddi, respetu yan tomtum na amku. Hu gu`ot este siha na kualidatña bittu gi hilu` agradesimientu pot ginen guiya na masyu` manli`e manana gi karerahu. Si Yuus Maase`!