Tiempun siso` amaka

Share

Ma-anunsia adelantun ekonomia lau gi mismu tiempu kahulu` lokue` apas hospitat 50 pot sientu. Lastima i anunsiu ginen as Biktot Hokog ni kumombida hit guatu gi kantun kolat! Tinatiye ni annunsiun nuebu na apas hospitat ni dumulalag hit ginen i pastahe!

Dispues, mauleg na annunsiu yangin magahet na mattu papa` i adelantu gi pottanmonedan 14,000 na empleau ni esta pa`gu “poverty income” sueddun niha. Yangin guaha maseha dididi` na ayudu mauleg. Lau `nai appenas pues maulegña hu huchum sikosña si Biktot Hokog!

Kuantu gi un` chule`guan i taxpayers ($400,000) para bisnis familiamu esta manana`lu? Na la agañg fan ineppemu, pindehu! Ti namanman i tailaye na disision miyu sumapet mas i publiku.

Biblia: Inetnon mañgilisyanu ma-establese gi enteru iya America para umafama tinagu` i Saina gi Santa Biblia. Todu atte machogue tat kumu television para umana famta` programan finana`guen i uniku Satbadot i tautau.

Inibliga este nu i te`ug na diniskontentu gi entalu` man-ma`gas siha. Guaha `nai hihot gera gi bandan rasan tautau. Presisu na uma-ataha minaipen binibu gi hilu` homlu` na fina` konbetsasion. Gaige finana`guen pinasensia yan hinimiddi gi biblia.

I Santa Biblia i mas mauleg na lepblu ni matuge` dispues de finattun i Sainata. Guaha siha gi tinago`ña mapula` gi fina` ti mapot na estoria para ta komprende ni man-otdinariu. Kase esta sinko biahe hu taitai i Santa Biblia. Mauleg siha na leksion para todu mañgilisyanu!

Tinagu` i Saina i inasi`i, yine`ase`, hinimidi, gineftau gi namase` yan ayudu. Todu pot todu, chogue haf` tinagu` i Saina gi hilu` hinimidi sa` mas kuntentu ha`ani-mu!

Obligasion: Saludu para todu man-maestro yan maestra ni fumanana`gue famaguon natibu ni hila` nanan niha. I fitme na sisteman PSS ha inklusu parehu konbetsasion yan matuge` na finu` natibu. Poresu na sumen fitme yan ma`ug pinegan miyu gi famaguonta.

Este na pinetsige umasegura na ma`ug pisun kuttura guine gi inai petlas iya Marianas. I liñguahe solu sahyan natibu gi kuttura yan tradisiona. Mauleg hamyu mismu ni mañaina in` prekura kumuentuse famaguon miyu ni finu` tanu` ginen halum guma`. I eskuela u konfitma yan fitme haf` finana`guen i dos saina. Na`e animu sa` sumen agradesiyun todu finachochu` miyu!

Bisinu: Gi hiyuñg bintana-hu, hu li`e i bisinu siha tat kumu Japon, China, Indonesia, Singapore, Malaysia yan Thailand. Sige mamueba salape` niha man-mamahan kabu` gi todu klasen produktun gi metkau globus. Machoguen usun komputa!

Hu ekuñgog ñaihon kau masusesede lokue` parehu burukua guine. Ni unu kalalamten. Era mantai kabu` hit mina` mampos silensiu komputan iya Marianas. Na` triste lau estague` na estau `nai mangaige hit gi bandan ekonomian mañan chanseru.

Uchan: `Nai poduñg i ichan, kinilili` halum ni freskun mañglo`. Hana` fan magof siñienteta sa` inataha i maipe. Kontodu hagun troñku siha sige manpalapa gi aire. Mauleg finattun fañuchanan dispues de fañumnagan. Tiempun agua!

Kulot troñku yan cha`guan muna`lu tatte, betde. Bula sakate para i guaka, chiba yan babue. I manog lokue` u fañochu fresku na sinisun hagun cha`guan. Puede ti mattu gi mansabiu i namamahlau na kulot betde!

Inañgoghu: Gi todu finapos-hu piot gi halum kañadan chinatsaga solu esperensag-hu i inañgog-hu gi Saina gi hilu` humidi na finaisen bendision. Adumididi` huna metgot i suspichosu na inañgog-hu giya guiya estake felis pinakat-hu gi halum dinida pot tautau-yu`. Ha bendise un` makat na finaisen-hu. Ayu na bendision tutuhun fitme na pisun inañgog-hu giya guiya kumu taihinekog nina` siñaña yan yine`ase`ña. Ayu tutuhon-hu gi inañgog-hun ginen sinantusan yan tai atparehu na dos patman kanaiña.

Chinatsaga: Dañkulu na sapet gi familia i monhayan esta magasta pagimientun Bietnes dos semana antes de dichu ha`aniña. Un` didog na pinadese i kumahulu` presiun nesessidat pot mas ke 20 años na tiempu lau i sueddu gatdun kulan tinake` lulog. Estague` mas umatisa pinadesen megai na familia guine.

Namanman i mansabiun hegsu` I Deni` ni rumepresesenta i publiku. Appenas pinetsige para uma-adelanta este na patte gi ha`anen tautauta siha. Kulan mohon ti manginen i mismu soñgsoñg. Anog na siha mismu pumuta` entalu` “manguaha” yan “mamopble” hombre unratutu ha` mana`en maisa siha 80 pot sientu na subidan sueddu.

Hinimiddi: Gi taftaf na patte gi ochenta siha na sakan, hu akompañia i gobietnu yan kabisiyun lehislatura gi majustifikan finaisen $60-mas miyon para hospitta, era in CHC.

Hu hatsa kueyuhu kulan mohon mifuetsas-yu` na pidasitun unai petlas guine. Dispues hu repara na finattun misirekoddia biahen mame. Mantai fondu hit para ta hatsa hospitat mismu. Taya` fondu para ma-areglan chalan, kandet yan hanum. Malahyu yan poduñg kueyuhu.

Unu klaru gi fatachoñghu gi park gi kantun Potomac River: Iya Washington i mas fuetsudu na siyan gobietnu gi enteru i elmundu! Este `nai hu kahlañgyu` gi birada yan mahlug papa yan mayamag piku.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.
Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.