Maribahan Moneda

Share

I monedan familia megaiña besis na esta monhayan magasta antes de Bietnes pagamientu. Seriosu este na chinatsaga gi kinalamten megai na familia guine.

Na ti kuttura i para u sufisiente monedan familia umapase obligasion siha? Kau guinefin mansabiun i hegsu` I Deni` i para u asegura na sumen miserapble i familia siha gi señgsoñg? Guaha mohon chansata umadelanta monedan familia-ta?

Gaige este gi inestablesen dikiki` na bisnis familia. Debi tafan manatma man-mamatinas mas kopble para usu-ta. Ni unu para tafan chineguiye ya ni unu u fattu yan maletan ayudu. Debi hita ta batbaruye umatrebi i asuntu.

Entalu` i gualu` yan tasi `sino kusinan i gima` seguruyu` na siña ta soda` fina` bisnis familia. Desde titiyas mai`es yan harina libianu ta fatinas mañge` na tininun guihan pat katne. Pega gi platu, balutan ya un` bende. Manadan offisina gi todu atmos banda `nai siña un` bende finatinasmu.

Sustansia-mu: Gi konbetsasion-hu yan un` nietu, hafaisenyu` i patgon gi finu` Eñglis haf` kutturaña yan tradision natibu. Kau presisu na u ketuñgu` tinatteña.

Ensegidas hu pega gi sagaña `nai hu faisen haf` na liñguahe `nai kumonbebetsa ham na dos. Ha atanyu` ya ha konfitma na ti liñguahiña. Hu faisen kau ume`eyag-gue` ni hila` nanaña. Ha konfitma na huñgan. Hu soyu` i patgon na u kontinua.

I sustansian natibu gaige gi tinatteña. Guiya ennau i kustumbren natibu ni mapraktika kumu kuttura. `Nai ma`ug ya chettun gi natibu humanau guatu gi mafanana`an tradision.

Giya hagu mismu, atan ginen manu hau mage yan kau ti magahet na sin tinattemu un` fattu gi manu `nai gaige hau pa`gu? Likidu kuttura yan tradision natibu mina` difirensiau yan otru siha tautau ni mangaige guine. Ginen usun liñguahita mina` siña ta fama yan prumaktika haf` iyota kumu natibu.

Retirau: Guaha lai ni umapapase dibin Settlement Fund ($700 million ginen hagas programan manretirau). Gi mismu tiempu ma-upus yan fatkeluye i 25 pot sientu na pagamientu para i tropa. Guaha lehitimu rason haf` na ma-upus este sin satbasion? Mauleg ta ekuñgog kau haf` ineppen mansabiu gi hegsu` I Deni`.

Ansianu: `Nai ansianu sentimento-mu pues inekuppa hau manadan chathinassu. Ha inklusu este kuestion haf` para ta kanu`, apas bañku pot guma` familia, yan otru siha buruka. Komprendiyun!

Chage tumunog papa` gi kañadan silensiu na patte giya hagu ya un` ekuñgog eku ni umupus hau tat kumu inañgog-hu gi disposision i Saina. Bastara ke tautauyu` ti hu hoñge este gi hinebenhu. Sige mona hu yute` añklan espirituat `nai sumugu`yu` mangagau bendision. Desde ayu na tiempu maliñgu todu chathinassog-hu!

Mafattu kinahulu` yan minachum atdau ya tatnai chathinassuyu` haf` para sentada gi oran sena pat kau guaha mudahu para i Guma` Yuus `sino dinaña` gupot familia. Kontentuyu` gi haf` mana`ihu diariu!

Eyag pumega ha`animu giya Guiya sa` siempre un` soda ginefsagamu gi kareramu. Muñga masa` pumega inañgoghomu giya Guiya. Na ti magahet na solu Guiya i tai hinekog nina` siñaña yan yine`ase`ña? Komprendiyun yangin gai minasa` hau gi tutuhun sa` mantautau hit. Lau suhun mona adeñg-mu ya un` hagu` i primet pasu!

Direchu: I Attorney General as Elizabeth Barret Andersen para u defende direchun Chamorro giya Guahan dumispone tanu` niha. I puntu, segun as Andersen, pot proteksion kuttura yan direchun natibu taimanu mana`e i Hawaiian yan Indian giya America.

Modun linala` natibu i puntu kumu tautau tanu`. Ti komprendiyun para u fan magacha` linala` niha lau siha i dichu tautau iya Guahan. Hu sapopotta direchun niha i mañeluta dumespone ha`anen niha!

Guinife: Un` chagchag oga`an hu guife dos amiguhu (todu i dos defuntu) na duru ham man-achatge gi kantun tasi. Ai na grasiosun konbetsasion. Estake manmata-yu` `nai hu repara na parehu i dos hagas madispone. Sin ditension hu tayuyute.

Hu komprende ayu na guinife. Yangin un` susede pues tayuyute lokue` sa` kase ha nesessita i bumisita hau orasion. Kustumbren relihion tanu`! Ya huñgan guaha `nai mabisita hau pot sineyu` yine`ase`.

Bisitan man-mofona masusesede lokue`. Ti un` mana` tailaye solu un` disatentuye. Otdinariamente, mana`e hau minetgotmu para muñga na u sahñge siñientemu. Gi ti kilisyanu na lugat, propiu na un` fangagau dispensu `nos pot man-estotba hau lau lugat niha un` fatoigue. Ginagau petmissu humalum giya siha.

Lokue`, hu huñgog tinayuyot animas gi halum Guma Yuus un` chatagmag `nai tanoresyu`. Taftaf finatoghu manbaba potta. `Nai huhuñgog tinayuyot grupu hu tuñgu` ensegidas na ti otdinariu na ñañgon. Hu dispensan maisayu` esta dispues `nai hu baba i petta siha. Respetu!

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.