Man-ñahlalañg
Maila` ta chage bumisita man-ñahlalañg na asuntu siha pa`gu na biahe. Tat mas mauleg ke mañge` na chaleg. Ha funas todu chathinasso-ta ya hana` ñahlalañg siñiente-ta. Paire na etsisiu piot na tiempu `nai kada ta bira hit puru trompison dibi yan estotbu.
Man-seda` hit eskusu na gigon tafana` seriosu siha na asunto-ta `nai ensegidas ta annunsia, “I problema `nai”. Gigon man-machanda hit satbasion, ta ta`lun rumepite, “I problema `nai”. Dimas de uma-aregla i chinatsaga sige mañguentos fabulas de chispas! Dios mihu!
•••
Humalum si Pedro Malas gi konfesinariu. Mabendise dispues sige kumonfisat. Mientras tantu sige si pale` ha yeñgyuñg iluña. Piniloña na ine`ekuñgog-gue as pale`. Mana`e pinetensiaña.
Mientras mananaitai humuyuñg si pale` ginen konfesinariu. Estaba headphone gi talañgaña. Era ume`ekuñgog dandan gi iyoña CD player. Ilegña si Duñg, “Pinilog-hu na guahu ha e`ekuñgog lau i dandaña, pindehu!” Humanau para i gima` fumofofu sa` ha suspecha na ti ma asi`igue` ni isauña.
•••
Ma-utut pagamientun konsutadot politika gi un` kompania. Sige man-afaisen haf` guaha. Mahuñgog na ti machochogue man-matagu` niha.
Mamaisen unu haf` na tinagu` guaha. Ineppi ni kakama`gas na an man-matagu` debi umachogue che`chu` niha.
Gi kadada` na esplikasion ilegña i kakama`gas, “`An hu tagu` hamyu para in` fan man-galopi, ensegidas faisen-yu` taimanu na tinatkilu`”. Dios mihu!
•••
Sumugu si Duñg yan Iku gi fina` hatdin gi hiyuñg pettan i lañget. Estaba guihe un` amku` chumuchupa. Umañañgun i dos para uma-atulaika na`an niha `an humalum siha guatu gi lamasan man-husga.
Humalum si Juan kadu` si Duñg ya mata`chuñg gi menan San Pedro. Sinañgane na u huyuñg ya u sedi si Duñg humalum. Ha sañgane si Duñg na magacha` siha. Masentensia i dos sais años ta`lu giya potgatoriu! A`saina, tatnai mauleg che`chu` pitbetserias!.
•••
Este i mama` sabiu guaha `nai ti sen mauleg. Mana`e un` sindalu katta para u translada para i nanan amiguña. I saludu ilegña, “Dear Mom”. `Nai matranslada ilegña, “Binadu Nañg”. Ti mana hanau i katta!
•••
Man-hanau un` familia para Disneyland. `Nai man-mattu gi lugat estaba un` tablon ilegña, “Disneyland Left”. Duru i famaguon mañgate sa` ma`pus hun esta i Disneyland. Dispues `nai marepara na direksion i intension matuge` gi tablon.
•••
`Nai humanau un` tihun mame yan lahiña gi kareta, sumaga gi Stop Sign pues ha annunsia, “Spot”. Sinañgane ni lahiña na “stop” i dinanche na palabra. Ilegña, “Karahu, hagas-yu empleao NTTU ya para un` fana`gue-yu` fuminu` Eñglis?” De dios! ***
Ha rekomenda amiguhu Miget na bai gigimen “esu” (Ensure) sa` mauleg alimentoña. Esu? Kase dinancheña esuk—mahotnun lemai ni mana` añglu`.
•••
Hu soda amiguhu Tagalu gi kantun chalan yinite` ni karetaña. Animu i prohimu muna` kelala` lau no siakassu. I binibuña ha domu` papa` makinan karetaña. Hu ofresi maudai, ilegña, “Depend for you!” Tiha komprendi finaisen-hu. Dios mihu!
•••
Este peskan do`du (liliku` achu`) sumen na`mamahlau. Man-faye na guihan kontra haf` peligru. Gigon humihut hau man-malagu guatu gi papa` otru achu`. Sessu hu huñgog na estague` na klasen katokcha` lagse` usuña gi hegsu` I Deni`. A`saina!
•••
Huli`e amiguhu Bangladesh man-dadagau talaya kinibrutu. Hu faisen haf` ha dadagau. Ilegña guihan. Tiha tuñgu` tumalaya. Lau manadan hanum tasi ha rikohe dispues de lumauya kattan yan luchan! Puti poble lau putiña kaduku!
•••
I finu` tautau gi oriya entre `agañg `sino silensiu. I `agañg i banidosu. Pa`gu i silensiu tomtum, kabilosu yan menhalom. I segundu `nai mas hu adahe-yu` sa` gigon umadiñgan nahuñg teñguañg kontodu para i gima`!
•••
Gi mapos na sakan duru hu botleha i asaguahu pot hana` matanum choda siha gi oriyan guma`. Pa`gu na sakan, ti siñayu` kumuentus sa` bulan aga` gi pachot-hu ginen tinanomña choda. Kulan taftaf hu chalegua`-yu`. A`saina!
•••
`Nai hu bisita un` tiahu, hanayane-yu` hinegsa` yan kadun guihan. Dispues ilegña, “Kadu hau”. Sige chaka chaleghu ni fino`ña. Hombre pa`gu hu huhuñgog ayu na finu` Chamorro. Dios mihu!
•••
Pot primet biahe tumunog batkon airen Continental 727. Mamila i tautau gi kantun kolat man-ega`. `Nai ha birague` ruplanu para u hanau ha guaife todu i mandikiki` na achu` yan potbus ya hana` fañochu todu i man-e`ega`. Dios tiampare na mirienda!
•••
`Nai in` chage usun sesi` yan tenedot (trastes lamasan chumochu) gi fina` sena gi Junior/Senior Prom diberas na manadan chaleg. Kontodu ice cream in` chachag ni sesi` kobiettu.
I famalao`an ti mapula` guantes niha (white gloves) `nai mafasensini i hinetnun manog. Todu aplacha`! Ai, lastima para bai`n banidosuye na man “mukanu” ham lokue`. Dios mihu!