Hapbla kafe
Gi sagan kafe siha, lamegai na tautau-ta chumalegua` asuntun hatsadan sueddun man-ma`gas hegsu` I Deni`.
Ilegña i unu na inipus na finaga`ga` gi empleau siha yan familian niha i siñku pot sientu na hatsada ya i man-sabiu ochenta pot sientu (80%).
Inepi ni otru na machansa ayu na hatsada pot masuponi na inosienti i publiku ni masusesedi. Lache!
Man-opi i otru na lastima sa` siha i man-sabiu ni fumatta na man-e`echochu` siha ahe` ti pot asuntun publiku na mangaige siha guihe na puestu.
Mattu gi na`mamahlau na laime kontra i publiku ni hagas masapet gi halum sisonyan te`ug na pinepble ni pinegan niha.
Kau para ta repite este ta`lu na babarias gi eleksion otru sakan?
Sensian Katma: `An hu plantayu` mañgge`, sessu teñga hu dandan man-suabe na piano `sino gitala para una katma hinasog-hu duranten este na eksisiu.
Hana` pasifiku yan katma siñienteg-hu gi haf` para bai tugi1. Guaha siempre na unna`en maisa hau agradesimientu pot fitme yan antau disposision-mu gi un` sentitudu.
Guaha `nai hu bisita i kantun tasi pot para bai`li`e i katman hanum entalu` chepchup unai esta`i rubentason. Sumen nama`aggem i katma na tasin sanhalum. Ha sediyu` lokue` manayuyot yan manhassu anchu gi hilu` katma yan trankilida.
Mauleg in` chagi esti na eksisiu. Ti mapot. Falag un` banda gi baranda sino sala ya un` huchum matamu. Fanayuyot bendision. Haguñg ginen guieñgmu taduñg dispues sotta huyuñg adumididi` gi labiosmu. Chogue este dies biahe. Un` li`e siempre i difirensia `na nina` mas katma siñientemu.
Fañuchanan: Deste chatagmag hu huñgog finattun chata`an. Mauleg sa` guaha dididi` mañglu`. Sigi hu usune muna` kefonhayan nobena-hu, diariu.
Mampos abarambau kinalamten enteru globus `nai man-tinetbos ginen sagan niha ni finu` Presidenti Trump. Ti tuñgu`un haf` para uma-ekspekta gi hagas relasion yan America ni onsi (11) na nasion giya Asia.
Dispues, klaru na ti umo`ositan si Trump para u adelanta finenina linala` tautauña antes de tautau hiyuñg. Sigi pa`gu Japon ha uga i asuntu pot para una` ma`aggem America gi todu asuntu ni hagas simiha chomogue.
Iya China esta sinañgane as Trump na u fan respeta gi lugat otru nasion piot ayu na tasi `nai manhatsa fasilidat militat ni inyun iya Fililpinas yan Japon.
Mas si Trump para una`e fondu i militat gi preparasion madifendin iya America. Haf` signifikasioña este yan i mahahatsa na fasilidat militat giya Guam? Umakonsigi pat uma-utot faborapble gi usun modetnu na atmas gera siha?
Enteru elmundu ha lachai muna` fan salamañka gi hagas pinayun niha. Likidu haf` ha petsisigi sa` humalum ya guiya umarepuha i hagas manmaletki siha na asuntun gi manmofona na presidenti.
Ai, mas fotte pineduñg uchan na esta na`fugu. Lau naturat na tiempun fañuchanan.
Ekun Mapagahes: Guaha `an chatagmag `nai huhuñgog eku gi fondun talañga-hu. Ti siña hu pega kalulot-hu haf` signifikasioña ayu na eku. Huna` katman ñaihon-yu` para bai` li`e kau u birague`. Silensiu.
Mientras tantu, mafattu gi hinasog-hu kau guaha fotte na ira para u fatoigue hit? Kau linau mamamaila` pot gaige iya Marianas gi halum mafanana`an Pacific Ring of Fire (ridondun guafe)?
Kasi dos tres biahe esta iya Indonesia sinaulag fotte na linau. Iya Tokyo mananañga un` dañkulu lokue` na linau. Mapredikta mas linau gi enteru elmundu as Nostradamus. Esta sigi man-masusedi.
Hagas ta payuni man-fotti na pagyu ni asolas sumablasus hit. Man-huyuñg hit gi sigiente dia ya tatutuhun rinempesa. Trabiha tihu lili`e destrosiun linau mina` gai chinatsaga-yu`. Yangin fotte, pues mauleg na destrosiu para u pega kumu taduñg na lastru. Puede tiha fatoigue hit este na ira.
Bokan Natibu: Sessu antes gi gualu` Tagpochau man-mañgoni` ham man-dañkulun umañg ni man-mantika. Unu nahuñg na abuni para sopas hinegsa`. Dispues, maliñgu i hagas abundansia guihe na lugat. Hu soda na todu kinanu` ni hilitai. Ai na destrosiu!
Esta hu usuni malag Laulau para bai` fan aligau umañg. Bula magahet guihe lau ti parehu yan manmantika na umañg iya Tagpochau. Hmmm! Adahe `an esta ha luñu`gue` i mantikan abuni ya un` tutuhun kamahat. I mas mañge` na klasen matuhog!
I pañglau appenas lokue` pot man-ma-estotba gi hagas lugat niha piot giya Puntan Muchot. Kontodu lichan Tanapag menus esta pañglau. Gigon lumattalum hau gi fina` sisonyan, un` hatme lugat tautau. Guaha fina` programan mamogsai pañglau yan umañg? Megai man-finaburesi nu esti na totchen popble.