Bespiran Noche Buena
Desde tutuhun atbientu, sige preparasion para bespiran noche buena (Misan Gayu). Manhanau hit dispues para i gima` Yuus mañaunau kumonduse halum finattun kompleaños Niño Jesus gi selebrasion eukaristia. Ma`ug na tradision natibu!
`An ta repasa fina`pus mafañagun i Niño, na` piniti tutuhonña sa` gi un` establon (liyañg ga`ga) `nai mafañagu. Finagcha`e didog na tiempun maneñgeheñg.
Mafuñg maigoña `nai sige pution siha gi lañget manhanau antes de chagchag oga`an. Ma`lag todu i tanu ya tat ti tumuñgu` na mafañagu i lahen Yuus!
Halum liyañg ga`ga ti modetnu na hospitat `nai mafañagugue`. Halum pesebre ni mahafye sakati ti guaguan na kuna `nai mana` asun. Un` piadsun sabanas tumampe gi didog na maneñgheñg pueñge.
Dispues man-mattu ginen i chagu` bisita siha para u fan man-adora kontodu i Tres Reyes. Sumen metgut na mensahe oppan gi enteru elmundu pot mafañagun ayu na patgon.
I minagof korason-ta mau`udai gi hilu` libre na esperansa ni mattu giya hita ginen bendisioña. Maseha namagof na okasion, gaige gi “silensiun pueñge” `nai katma yan ma`lag i señgosoñg iya Bilen. Tula noche man-ina i luserun sankattan. Guiya i pution sino kandet linala espirituat!
Maseha sumen popble na patgon, pot finatoña na mabendise esperansa yan mina`añau gi tautau siha. Hana`e hit rininueba gi metgut na esperansa para ta`lun kumasa pinetsigen ha`anita.
Repara sa` ha aksepta makondena yan mapunu` gi kilu`us sin umisau pot para u rikohe todus para i papa` taihinekog na rainoña. I finapos i Saina-ta!
Enfin, prepara hamyu ya ta abiba kompleaños mafañaguña desde bespiran Noche Buena. Felis Noche Buena para todus guine na Pueñgen Yuus!
Dinaña`: Antes, mandaña` i familia dispues de Misan Gayu man-amotsa agradesiyun na finatinas nana para i ma`gas na okasion. Bendision dos saina, mantension, dispues de mas ma`gas na bendision ginen i Niño. Este na dinaña` sumimientu ma`ug yan hihot n inaiguaiyan familia.
Manhanau hit manmanñgiñge` gi as guelu yan guela-ta. Mas motmut bendision antes de fina` amotsan taloane sino sena. Sige mangrasiosu na estoria siha manmachalapun gi entalu` familia. Dinaña` yan bendision motmut guine na okasion. Guaha siha tinilaika gi karerata mona lau i mafa` tradision familia ti mamagtus na talin pogsi`.
Manñgiñge` Niño: Sumen namagof filan famaguon ni tumatiyi i Niño para i gima` siha gi señgsoñg. Gaige tinatitiyi ni kantot mañgakanta sunidun Noche Buena.
Dispues, man-adiseha hit felisitasion gi fitmi na inagu`ot kanai. Estague` humulus mas inafamauleg unu yan otru gi halum komunida. Ma-establesi inapinitiyi.
Lastima i hagas mapraktika na kanastran boñelus dagu gi menan gima`ta. Hasan esta kinisechan dagu mina` maliñgu este na kustumbre.
Mutuñg: Kumuentos un` saianties na guaha ayu ha` bisioña i umemutuñg gi asuntun linahyan. Era tiha repara na matabira i direksion mañglu ya ginen papapa`. Ayu na esta ti mutuñg ha ñgiñgiñge` sa` uttimoña ha payuni i machalapun na mutuñg. Esta paupau pa`gu gaige gi puntan guieñgña.
I asuntu ni masusesedi gi oriya ti mutuñg lau nahuñg na paguan para un` pinañgun ya un` eñgulu` haf` guaha na pau imbeninau oriyan gima`mu. Yangin matai ga`ga` pues siempre ensegidas unna` gasgas pot no u lamug.
Muñga na estake ha birague` i mañglu` ya ginen papapa` `nai para un` ensinahyau muna`gasgas sa` atrasau. Haf` mohon `migu?
Dispressiu: Mattu gi madispressia usun niyug, mantikan ga`ga`, asiga, katnen agaga` tat kumu guaka. Taya` baba yangin siña un` limitti kuantu un` kakanu` gi sentada. Na setbi medianu na medida sa` libre hau kumanu` todu i yamu. Midision i areglu gi todu sentada.
Kasi pot tatnai ta estudiaye kuantu minagahetña i infotmasion ni manmalapbla hit na mampus man-espantau. I tatautau-ta ha nesessita asiga (iodine), alimientun katne (protein), mantika yan fina` lañan niyug para u siña umareglan maisague` atmas tatautau-ta. Hahassu na medianu i dinanche na midision.
I kompanian amut chumoneg este siha na dispressu pot para u famatinas biyon pot biyon pesus na ganansia. Dios mihu na finababa gi tautau. Dispues de todu machoneg na amot mas hit man-malañgu!
Medianu: Sessu gi alacha man-mafuegu hit na baba asiga, mantikan ga`ga`, niyug, yan asukat. Enfin, yangin man-baba este siha na produktu haf` sige ha` man-maprodusi yan bendi gi tenda siha?
Taya` baba yangin otdinariamente ta benefisia gi hilu` medianu. Kumeke ileghu muñga magulusuni sino ambentuyi! Todu mampus ti mauleg yan dañosu!
Dispues: `An magpu` todu felisitasion Añu Nuebu man-okakat hit para i monedan familia para ta kesañg kuantu na dañu guaha. Taya` guaha sa` tiempun ha`anen gupot gi finattun i Niño.
Ta tutuhun ta`lu regulat na obligasion familia siha estake tumalag halum ta`lu i tradision-ta gi uttimun i sakan. Mana`lu hit tatte gi moseria mientras sige hit manmagap ni tirun felisitasion. Kulan hinanau ha`ane gi kinahulu` yan minachum atdau.
Diniseha: Guaha gi entre hita mangai familia gi chagu`. Huñgan mafattu mahalañg-ta nu siha guine na tiempu. Gi hilu` tinayuyot tana`e siha namagof na felisitasion gi pueñgen Noche Buena. Tradision tanu` inadiseha dinuebu piot gi bespiran Añu Nuebu!
Hana` banidodosu-yu` i minesñgun tautau-ta siha `nai man-adiseha felisitasion gi magof na matan niha. Mañan natibu maseha ñgai`an!
Regalu: Kada huli`e regalun famaguon hu hassu i finenina yan uttimu na nina`en regalu ginen i sinantusan na nanahu: un` meyas apaka` ni gai estreyas atiluñg yan agaga`. Pot guiya na esta pa`gu hu u`usa meyas apaka` dihemunos kau fotmat i okasion.
Megai gi mancha-idat-hu chumagi regalun ginen i Red Cross antes gi todu famaguon eskuela. Ayu segundu na regalu rinisibi-hu. Desde ayu, tatnai hu attendi pot asuntun regalu sa` memegaiña `nai taya`! Dispues inipus este na kustumbre ha bogbug famaguon-ta ginen i espirituat na signifikasion este na selebrasion.
•••
Gi todu animu-ta, mauleg tana` fan pasensia hit taiguihe lancheru ni numañga finattun fruta ginen i eda` `nai inichane i tanu`.