Ginagau Chochu` Gi Casino
Maproponi ni lehislaturan republican para umapunu` probision lai casino ni prumuhibi membron lehislatura yan familian niha man-macho`chu` gi Best Sunshine pot sinko años na tiempu.
Ha pañgun suspichoghu este na ginagau pot dos asuntu: 1). Preparasion cho`chu` para `an mapedi sino talonan i republican gi eleksion Nobiembre. 2). De hemunus lai kumu siña masaguaniye buchin niha.
I gaige gi lai pot para u tanum tunas yan añgoghuyun na areglu `nai maprohibi lehislatura bumenefisia mismu checho`ña. In` hassu i kehan pot MV Luta ni huna` halum gi kotte? Parehu na kinalamten gi ma-isaguen lai ni mafanana`an Open Government Act. Este na lai prumuhibi membron lehislatura bumenefisia mismu finachuchoña.
Este na klasen higadun tautau manpiligru gi offisinan publiku. Gi finu` mañaina-ta puru che`chu` achibau yan destrosiu kontra i publiku.
Kasi pa`gu marepapara na mampus chafleg i ekonomia `nai taya` otru appottunidat niha man-machochu` dispues de dinispacha adios ni botadot. Ke lau ti esta para dos años hamyu man-matachoñg `nai in` ipus asuntun ekonomia kulan basulan kantun chalan? Piniloghu na ayudu gi publiku offisiun miyu lau i buchin miyu finenina!
Inefresen Lañget
Esta matutuhon kinalamten areglu siha para eleksion gobietnu gi 2018. Kontodu i lañget ma-offresen ñaihon lau ni siha mismu tatnai mali`e trañkan perlas iya hulu`. Dispues i man-offreresi kantun kantit sasalaguan `nai tumotohge ya sessu kumebasnag.
I puntu: Esta matutuhon mismu areglun niha gi hilu` esperansa na siña magu`ot ta`lu i administrasion gi 2018. Ti marepara na halum nuebu na chubaskun inadisgustu `nai mañgekuentus. Nañga mohon ya maseha halum safu na puettu `nai umachalegua` siha.
Gi maseha haf` masusedi i publiku ti un` fababa pot asuntoña. Memegaiña ti manlistu rumepiti i mapadedesi pa`gu. Man-aka` mahetog na biahe i tautau gi señgsoñg siha! Ni hafa na satbabida umayotte makat matulaika pinadesin estomagun familia siha!
Hombre Iya` Pindehu
Guaha mumente na i kehan kotte, era i $400,000 para MV Luta, siempre u manegosiu ya u guaha inakonfoma entalu` Biktot Hokog yan guahu. I sumasañgan este puru chanseru na sensian kriminat. Ti listuyu` sumakrifisia ha`anen inosiente na publiku.
Para bai negosiu proteksion publiku gi inapaseña aduana (tax)? Umanana`lu kada sientimus kontodu haf` na kastigu u fattu ginen i kotte. Gobietnun lai iya Marianas ahe` ti sisteman haye metgot yan ha lañgag humasñgune kontribusion aduanan publiku.
No señor! Umatatiye i lai sa` gobietnun lai iya Marianas!
Kinalamten Tautau-ta
`Nai manyute`yu` basula gi hagas Puerto Rico Dump antes, umasudayu` yan i guatdia gi kinekeyoñg-hu. Umatane` ñaihon ham `nai sige hu faisen haf` otru offisioña dispues de che`chu`.
Ilegña entre gualu` yan tumalaya esta`i minachum atdau. Guaha siha tinanom`ña yan pinegsai gi gualu` familia. `An guaha sinilu` guihan ha chule` talayaña umesuette.
Hu faisen kau siña un` dia bai dalalag-gue` tumalaya maseha pot chiliguagua`. Chumaleg. Ha mente na kulan ti umaya tatkilu` puestoghu yan usun talaya.
Fuetsau hu dalalake tumalaya entalu` Chalan Laulau katan esta iya Puntan Muchot. Buyada kineni` mame na tiau, satmonitiyun yan taraketiyun. Humanau ham dispues para iya hame mumaneska un` ratu.
Hu esplika finaposhu gi halum te`ug na fache` miserapble yan sumen popble na mattiru. Hu mente amotsan mame sinetnen sune, asiga yan doni` sali. Manman i prohimu ya esta poduñg sikosña. Sige chumaleg na ositan finohu` pot sune, asiga na doni`. Mauleg sa` estabu un` che`luhu ni kumonfitma sentadan mame `nai man-estudiante ham antes.
Ayu na finapos mame manadan familia lokue` pumadesi layeye pot hinanau i Navy guine. Kanaha` todu empleau mana` fan para gi moseria. Diberas na mattiru i taya` fina` katsu gi bandan mantension familia. Todu sumufa` u gualu` yan tasi! Makat na tinituhun lau sabi dios na man-felis todu dispues.
Mattirun Hinemlu`
I para u fatoigue natibu man-seriosu siha na chenot kulan dañkulun linau. Ta tuñgu` na siempre u fattu lau ni unu tumuñgu` ñgai`an.
Mampos estotbu i ma-umentan tautau-ta daibites yan matai riñon. Tinatitiye este ni probleman korason yan todu klasen kanset.
Debi man-ma`gas Marianas de umatrata este na asuntu kumu emerensia enlugat de umafa` taya`. Tailaye na maña i para umabira ilun niha gi atlibes na direksion. Man-malañgu tautau-ta seriosamente ya para in` bira ilun miyu?
Guaha siha asuntu ni umatitisa chenot daibites. Este siha na finatsu i presisu na uma-estudiaye kau patte este gi haga` natibu sino layeye ginen modun linala`ta.
Mas ke tres sientus na tautau-ta manmakukula haga` niha (dialysis) diariu, tres biahe gi semana, kada semana. Sin este na tratamentu megai u fan imbeninau haga` niha estake man-madispone. U numeron matai riñon sige ha` ma-umenta!
Pot fabot na guaha kinimite para umahusga este na chenot natibu. Ti nahuñg gi mafa` chaleg na “chenot mañainata”. I daibites umaminasa otru patte siha gi tatautau-ta.
Mañan Gulosu
`Nai huli`e numeron kandidatu ni man-malalagu na biahen eleksion seguruyu` na mafaisen mamaisa siha: haf` bidahu? I kuestion debi ginen i tautau. `Nai taya` un` kompli para benefisiun publiku, mauleg un` oppe i kuestion: Haf` bidamu?
Mesklau mampos na biahe areglu siha gi kada grupu. I republican maputa` dos batkoña. Un` patte sige inaronsa chubasku mientras i otru lamita karera mafondu. I kandidatuña kada kuat konsu disposisioña. Dios mihu!
I democrats ti mefnu` na biahen estrakadan politika. Tinahuñg tiempoña umareglan ñaihon halum gima`ña. Kasi esta i 2018 `nai mas kapas man-sablasus gi pisu.
I independeti mafañagu dos grupu: Bendidu yan Benditu. I mefe`na i tropa ni bumendi antin niha guatu gi un` kompania. I tatatte man-namase` sa` debi umaguadog fondun pottanmonedan niha pot gastun eleksion.
Namase` i tropan Bendidu yangin desde pa`gu para u fan eyag che`chu` aplacha na modun politika `nai u fan pinalo`pu` mañan gulosu `sino ambenteria.
Namañau na tropa sa` gigon mafag i platu siempre mañganta kontra siha mismu. Adahe na ti u nahuñg yan parehu mapatten kestat gangoche. Este i sensian tinaglagyu` inipus metgot gi natibu. Adahe haf` tinatemu piot sa` megaiña besis i traision na ginen i mas un` añgoghu na amigumu.