Mapgau Katdumin Republican
Guaha seriosu motibu na megai na kandidatun republican man-huyuñg ya manmalalagu independente na biahen eleksion.
Mapgau i hagas inetnun kulan fanihe gi sabana. Kasi dose na independente guaha ni ma-abandona pattidan niha republican. Nina`e lokue` democrats dañkulu na kampu umafulu` gi hilu` plaset estrakadan politika. Man-mauleg lokue` kandidatuña.
Asegurau na areran para u fañogñug i batkun republican na eleksion. Dañkulu probleman sanhalum `nai matgan i katdumi. I ma`pi` pisun simientu ni hafa na satbabida siña lumimienda.
Desde Ineru gi otru sakan siempre fotmat na geran para umana` kesnuda este na administrasion. Layeye este pot manfitigau i publiku ni chinatsagan diskuidun man-ma`gas!
Yangin guaha guinefin para umakontinua i presente pileha yan tropa gef atan sa` ni kuantu na areglu gi hilu` kubietta (deck of the ship), esta gaige gi fondun tasi enteru kuetpu. Ti bali ma-areglan siya `nai mafondu esta i batku. Guse`ña kinilili` ni metgot na kurentin sanpapa`.
Haf` `ste na mapuan batkun republican na milag hanum ginen i sabana ni umahnanau esta i fondun tasi. Magpu` kontodu lisalun `las dose gi tatalu` pueñge!
Fatigau I Publiku
Ti mapot mapesa sentimentun i publiku gi halum te`ug na fachi` sapet yan diariu na chinatsaga. Ti malagu` niha este na estau na mattu giya siha soluke ginen kabisiyun imperadot hegsu` I Deni`.
Sige mahatsan sueddun niha mientras i publiku tai nina` siña fuera ke para u ñgaha` hulu` gi lañget man-gagau ausiliu. Man-malefa hamyu na kada familia gai obligasion desde primet guma`, kareta yan nesessidat famaguon niha?
Nukeru siha i lehislatura ni minamanda ni republican pa`gu sa` kada unu hagagana $90,500 I sakan. I dos paire gi administrasion lokue` sessu makondukta che`chu` niha gi halum ruplanu. Ayu na maletke hospitat CHC ya mangupu para Manila yan otru siha hospitat hiyuñg Marianas. Kulan maseñala hospitat CHC para man-otdinariu yan popbli. Dios mihu!
Presisu Na Inbestigasion:
I anunsiu ginen mayot iya Luta pot matahguen direktot finance ala kuenta ha bohau i lalu` gi oriyan kantarun basula. Kumeke ilegña na guaha malumot mina` manadan lalu` mangugupu. Yangin gasgas pues ti u fattu i la`lu`.
Lau oppan mansañgan na guaha ti mañgombeni siha na disposision fondun publiku gi tiempun Señora Vivian Hokog. Kuestion: Haf` na atrasau i mayot chumule` prontu aksion para una` ma-inbestiga este na asuntu? Yangin huegun politika, mauleg ta ketuñgu` haf` `nau na huegu. Obligasionmu prumutehe inosiente na taxpayers siha!
Yangin guaha chinatsaga pot suspichosu na disposision, hafa señot planumu para un` reskata i tineteka na fondun publiku? Kau planun para umabali este guatu gi papa` karpet? Bai faisen dibuenamente i AG yan OPA na uma-inbestiga este na asuntu ya u guaha inbestigasion yan ligat na disposision gi haf` sineda` niha.
Sumen na`mamahlau para uma-apudera sino kodisiu inapasen aduana (taxes) ni publiku ni kanaha` hapupunu` siha manman-aligau mantension familian niha mismu! Pot fabot debi u guaha ensegidas inbestigasion ya umana` klaru kau guaha enfin usun fondun publiku iligat.
`Nai popble I tanu`
I papulasion iya Filipinas ennau i 100 miyon na tautau. Mas ke lamita man-mamatmus gi halum fachi` pinepble. Poresu na animu ma-ayuda ni bankun iya Asia (Asia Development Bank) pot para u prebeniye tautauña modun adelantun linala`.
Huli`e tirun pinepble gi manadan lugat guihe. Megai man-namase`. Tihu komprende pinepbleña lau riku na tanu` man-mauleg siha na mina kontodu laña. Sige hu guadog haf` taimanu na megai man-mamatmus gi fachi chinatsaga.
Dispues `nai klaru haf` che`chu` man-riku yan man-ma`gas politika gi tautau niha. I fumatinas eskaleran galun politika dumaña yan man-riku maprotehe mismu pisun linala` niha. I sepblanten este na grupu i ma-ususune ni mamopble. Ni siha ti u fañguentos pot no uma-estotba i man-nana`e maseha ni achog sopblan basula.
I programa yan fondu para ayudu gi mamopble ti ayudu ni unabes pot rason na i sistema ni ma-establese chagu` yan haf` intension. Kumeke ileghu na yangin pot para u ayuda adelantun tradision na modun linala` tat kumu hagas fangualu`an pues ti umasusedi. I finañagun este na ayudu puru pot moseria `nai ha muebague` i pepble para u la`la`.
Man-dikiki` na fina` bisnes manma-establisa. Taigue che`chu` fangualu`an. Guse`ña `nos kuantos mandikiki` na fakteria siha ni kumone i tautau man-macho`chu`. I intension mauleg lau i sistema ti maseñala para u afagcha` yan planu siha gi manma-establesi na programa. Enfin gumuaha fina moseria para i tautau niha.
Dañkulu na chanda i hafafana` gobietnamentun iya Fililpinas pot moseria para i tautauña siha. Poresu na mas ke tres miyon gi tautau niha manmachochochu` gi otru siha na tanu` kontodu guine giya Marianas.
Sombra Petmanente: Dos sombra petmanente cheton gi hinasog-hu: troñkun niyog yan lemai. Este i dos troñku satbasion mame antes piot `nai hokog pugas. In` feddus i leman man-mañgan ham para saibog gi fina` sena. Debi bai` in` hekka i niyog para umaleche i lemai. Kulan dos kanai, agapa` yan akague. Mas libianu in` ñgañgas yan pañot `an guaha katdun pañglau, guihan sino satdinas.
Hagas man-gaige ayu siha na troñkun lemai antes de bai`n fan echu tautau. Esta pa`gu manatachu gi mismu lugat gi Lali Fo`. Esta hana` mahalañg-yu` ni hagas bisinu antes `nai malofan-yu guine gi alacha. Lau todu esta man-amku` mame guihe (na tiempu) man-hanau para i taihinekog na deskansun niha. Siha pumulan ham antes gi hagas soñgsoñg.
`An un` atan i niyog gaige i troñku, hagun, hagasas, punut, gunut, manha, ma`sun yan pontan. Megai usuña i troñku lau i mafabrikaña taimanu antes hagas maliñgu. Lau mauleg na fina` usun mirienda desde chigo`ña yan sensin manha pat para ahu. I pontan tana sesetbe gi manalagun katdun guihan, katne, saibog a`gun haya yan laña.
I troñkun lemai ma-u`usa para galaide`. Ayu ma-u`utut i dañkulu ni gaige gi halom tanu`. Ma-utut ya mabatsala papa` esta i kantun tasi. Dispues man-halom i para u sinifan ya matutuhon che`chu` niha. Tinaka` tiempu estake para u fonhayan kabales ennau na galaide. Siempre u fan daña i maestron tasi `an malagnos huyuñg para umatatpañge primet karera gi halom laguna.