Gi Sakan 2014

Share

Gi hiniyuñg 2014, guaha `nos kuantos asuntu umestotba katma na hinasoghu. `Nos kuantos attikulu este tat kumu i sigiente:

Ninañggan finatai gi man-malañgu ni man-tinatme chetnot Ebola.

Famaguon ni mañgakate pot man-ñalañg lau taya` neñgkanu gi halom sadog miserapble na pinepble.

I familia ni man-malagu ginen gima` niha pot no u fan dinanche balan enemigu.

Trenta mit tantos na famaguon gi sanlichan na patte gi papa` iya America ni pumokate mit pot mit miyas gi halom piligrosu na disettu pot para u fan mattu guatu giya America.

Makat na pinadese gi katkuet grupu. Diberas esta hana` fan a`agotde tilipashu `an hu konsidera i kondision `nai mangaige deste ti amtiyon na chenot, ñalañg yan hinanau sustu.

Adahe para u bobogbug i famaguon chaguan gi disettu pot para fan gai alimientu pot esta un` semana mañalañg yan ma`hu. Diberas mandichosun tautau hit ya mauleg tafan mana`e mit grasias na ti hita pumadedese este siha na mattiru.

Maliñgun Kuttura
Fuera de nobenan familia, maliñgu lokue` hagas kustumbren fandañgu guine. Tihu tuñgu` kau sisige ha` i pueñgen komplimientu. Ileghu na maribaha este gi hilu` inatuñgu` familia.

Gigon masera inatuñgu` dos familia, matutuhon ma`agañg planun umakamu` gima` Yuus. Gi ha`anen kasamientu man-akone` deste gima` Yuus guatu gi hotel para i fina` sena. Magpu` todu gi oran `las dies.

Magahet na mauleg burukaña fandañgu antes. Deste mamaisen saina, komplimientu, areglon fandañgu kau un` guma` pat dos lugat (amotsa yan sena) mana` tachun` fandañggeru, mapunu` ga`ga`, peska, muñgayu, tautau hotnu yan kusina, yan sentada diariu para i man-mattu yan ayudon kanai `sino materiat. Estague` `nai kontodu i mento` bulachu haf` masusesede yan lokue` muna` fandadañgu—todu bali gi uttimu sakudida siha.

Hu chage man-ayuda deste muñgayu`, kusina, mamunu` ga`ga`, hotnu yan fandañgeru. Mauleg na tiru para i man-listu yan fuetsudu. `An para un` fama` prisipe kasse maulegña hau giya hamyu. Ni unu u layu`. Diberas na manadan cho`chu`. Estague` lokue` `nai todu man-mananagu` piot i famalao`an: chule` ayu mage, fagasse i satten, suhun pat chagua i guafe, kamyu i niyog; etsis i mendioka, yan otru siha tinagu`. Dios mihu! Pa`gu, rikohe i tropa para i hotel.

Mamaisen Saina
I patgon lahe magachuñge ni mañaiña mamaisen saina para u akamu`. `An ma-aksepta pues kanaha` felis todu haf` siha na areglamientu para u fan masera yan chogue.

Pa`gu `an maplasu i lahe, pues kumeke ilegña na makana` finaiseña pot sais esta un` añu na tiempu estake fitme inañgokun mañainan i palao`an gi futturon hagan niha. Buente ni guma` taya` `sino tai offisiu i lahe. Aseguridat i gaige gi hinasson niha. Siempre unna` liheñg gi mauleg na guma` yan unna` cho`chu` dispues de un` kone` ginen i mañaiña.

Kulan lokue` na tiempu ti mana` mapot ni man-hoben guma`chong. Dispues de mana disgrasiau i hagan tautau, madispacha sa` guaha otru man-nanañga. `An man-asagua pues kanaha` ti ma`ug na kasamientu. Dios mihu!

Mamaisen Nobia
Hagas lokue` hu tatiye man-amkoña ke guahu mañan niha `an ma-intended un` palao`an. Fuera de direktamiente ha fana` i palao`an, gaige lokue` intensioña gi kanta ni ha ususune kumanta gi fihon i palao`an. Bonitu na modun mensahe. I palao`an la`mon haf` para u disidi lau oppan haf` intension i uma`ande`.

Uma`achule` este yan antau na mañan mañaina gi finaisen dibi gi un` che`lu `sino parientes. Ti gotpe na makanifise gi hechuran konbetsasion tat kumu nesessidat un` patgon gi chagu`. Hagu ni gai kuenta debi un` huñgog haf` inigoñgña kosake antes de u hanau un`nana`lu dibimu gi hilu` ginagau dispensasion. Estague` i antau na che`chu` tautau ni mauleg ta eyag—sentidu na finu` Chamorro—`nai todu atmos banda magof gi hilu` hinimide yan kinententu.

Tinayuyot Famaguon
Man-estaba sais na famaguon para uma`egga` i kandet Noche Buena gi Carolinian Utt. `Nai masoda` i bilen, manohge un` ratu. Ilegña i un` che`lu, “Maila tafan manaitai”. Man-manayuyot dispues makantaye i Niño, si Santa Maria yan San Jose un` sunidun Noche Buena.

Ni unu tumagu` i famaguon man-manaitai `sino para umakantaye i Niño yan mañainaña. Machogue boluntariamente. Ti hoñgiyon para umahassu tinayuyot yan kanta pot mampos man-hoben. Anog na matuñgu` yan man-makreansa pot lina`la` espirituat na machogue fabot para i Nanalibreta.

Hana` sen maggem korasonhu i masusede ya puede mapulan añklan espirituat niha gi anaku` na kareran niha. Estaya huli`e na man-satton gi hineñgen Katolisismu. Si Yuus u baba matan hinasson niha gi katkuet kinalamten para mona.

John S. Del Rosario Jr. | Contributing Author
John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.

Related Posts

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.