Finapos Mañaina-ta
I finapos tautau, ti siña talie` tinateña `sino sustansiaña soluke ta pokate yan talie` giya hita mismu haf` masusede. Estague` na pisu `nai man-mamatinas mañainata disision gi inapprueban inakongotman i Covenant.
Siha lumie` destrosiun geran dos, desde propiadat, linala` yan sumen makat na tinituhon dispues de man-huyuñg ginen kampon iya Chalan Kanoa yan Susupe. Ti manlistu sumot-ta na umarepite haf` fina`pos niha ni famaguon niha mismu. Poresu na mabota faborapble i kontratan Covenant.
I man-mafañagu gi 1935 na sakan ni siha ti matuñgu` pinadesen gera piot ayu i man-mafañagu dispues de 1944. I mañainata kumatga sapet gera yan tinituhon gi hilu` destrosiau na ha`anen yan tanu` natibu.
Huñgan, i man-edukau na famaguon-ta mas klaru malie` finatson i kontrata. Lau petmanente na inakonfotma ya tinaka` tiempu estake para ta konbense federat para ta ta`un bumesita ennau na kontrata.
Sige ta labla hit pa`gu kulan mohon independente iya Marianas. Atrasau sa` man-gaige hit gi papa` banderan Amerikanu. I primera responsablidat-ta i para ta adelanta arelgun gobietnamento-ta gi papa` haf` gaige gi kontrata. Dispues de ennau, mana` mamtu` madiskute sin ma-oppe haf` i nuebu na diniseha ni binalulutan ni presenge na kontrata.
Homlu` i sige oppan sentiment man-hobenta gi asuntu siha na siña un` dia makayun para siha mismu. Gaige futturon niha gi haf` dispues mapetsige gi hilu` antau na inadiñgan.
[B]Haf’ mohon futtuna-ta?[/B]Mafattu este na kuestion teñga `an oran deskansu. Sige pa`gu umafulu` ham piot `nai matuyu` gi puntan chalan ni madibidin dos. Unu antau na adelantu i otru inipus diskalentau. I karera mona siempre barañka antes de tafan mattu gi fina` yanu.
I sisteman demokrasia makat na modun gobietnu sa` todu mañasaunau gi memegaiña na disposision linahyan. Ti unu ha` mamatinas disision ni debi umatatiye nu i tautau siha. Mafotma sisteman demokrasia nu i tautau, pot i tautau yan para i tautau.
I presente na estau kulan guafen pagpag botkan ni gumupu miyas pot miyas hulu` gi mapagahes. Siempre u tunug i petbus ya u saga gi sagaña `nai dispues klaru i plaset publiku. Yangin ta danche, pues mas areglau finapos famaguonta. `An lache, pues todu u fan gatdun gi fache` diskuidu. Ti presisu u masusede i tatatte.
[B]Signifikasion Fandañgo[/B]Sige hu kepula` haf’ kumeke ilegña “fandango”. Hu tuñgu ha` na pot gupot `nai umakamu` dos tautau. Lau haf` sustansiana? Ha esplika un` amku` taiguine.
Matutuhon gi planon familia. Ha inklusu mapunu` ga`ga`, prebension golai, aguon, peskan tasi, fina` mames, yan gimen siha. Debi u guaha mento` ni para u dinirihe todu i che`chu`.
Sumasaunau kusuneru, tautau hotnu, muñgayu, mahatsan fandañgeru, a`ug para i pueñgen komplimentu, fina` neñgkanu para i man-manayuda, mapunu` ga`ga`, yan peska.
Mientras mas hihot i okasion, mas bibu i mento` gi disposision todu i debi u fan machogue. U fattu ayu na ora antes de ha`anen fandango `nai ni mento` tiha tuñgu haf` masusesede. Estague` `nai humalom signifikasion fandango `nai man-atotpe todus gi un` fina` riñkon `nai maliñgon ñaihon todu areglu. Poreso na mafana`an fandañgo.
Hu lie` este na tiru `nai todu man-mananagu` ya ni unu malago` matagu`. De dios mihu na te`ug champuladu. Mauleg na u fa` amigo i kusuneru ya sessuyu` hana` yane todu klasen boka. I kusina `nai gaige i paire na sentada desde pigu` katdun to`lañg, motsiyas manog, yan pikaka na kelaguen higadun guaka yan tiau.
[B]Setbisiun gobietnu[/B]Humanau-yu para bai` rinueba lisensiaghu mañugon. Ilegña un` hoben gi tatten bintana hahanau mage gi Mietkoles sa` ayu `nai siña hau ma-ayuda segun i lai.
Pa`gu ha` ha sañgan ennau, malofan i ma`gasna (primuhu) ya finaisen hafa bidadaña na para u kekuentos pot lai ni taigue gi leblu. Dispues sinañgane haye hafafana`. “Gaseteru este na tautau ya ha lachai hit gumalute gigon fatsu setbisiota”. Mamatkilu ya ha heddugue` gi un` banda. De dios na mañan empleau lau polu pot nuebu gi offisioña.
***
I otru: Man-applika un` tautau lisensia. `Nai mattu gi offisina, sinañgane ni empleau na u fafatu gi sigiente dia sa` taigue i ma`gas.
Gi sigiente dia ha birague`. I mismu tautau ni tumagu` na esta i sigiente dia fumitma i papet. Haf` mohon na ti desde primet dia u fitma i lisensia? Lau estague` na mañan Rai Hirodes mangaige gi tatten lamasa ni man-makone para u ayuda i publiku. De dios na mañan Judas!
***
Dispues, sessu hu soda` empleau man-mafattu gi resturan (restaurant) gi oran `las dies para u fan amotsa. Kase dididi` taftaf. Lau buente para umanadaña amotsan oga`an yan taloane. `Nai man-huyuñg dispues de kuatru oras, man-hahanau para i gima`. Pot fabot sa` inapasen mame ni publiku tax sumesueddu hamyu. Haf` mohon ya inna` guaha unestu na konsiderasion?