Hinanau gi lemlem tautau
Megai gi entre hita man-gaige gi idat `nai esta talie` felis hinanau famaguon-ta kontodu famaguon niha. Man-mannae` hit satton mit grasias gi Saina pot todu i bendisioña.
Gi halom i tropa, guaha taglayu`, tramposu, kabron, sentidu, mefnu`, respondot, silensiu, pitbetsu, antau, diskalentau, fiet gi espirituat, katma gi halom mattiru, pasensia, yan mesñgon.
Ayu mas na patgonhu gumana korasonhu i umakudeyu` gi halom tasin didog na pinebleña lau ni unabes `nai umuguñg. Ha chogue haf` che`chu tautau maseha ñgai`an `nai hu uguñge. Esta hana` tutuhu` lago`hu `an mattu gi hinasoghu piot `nai kulan ha gacha`yu` ume`emahalañg nu guiya antes de oran deskansu. Motmut tinayuyothu diariu na u soda` un` dia ginefsagaña.
Gi todu kinalamten, mau`udai felis hinanau kada familia gi areglon dos saina. `An un` pasensiaye ya un` kayun mona kareran todus, siha lokue` man-satton para uma-onra man-mafananaguen niha. Kada koyentura mabira dibuenamente pot no una` fan mamahlau mañainan niha. Haf’ un` tanom siempre u doku` ya u lachog gi pinegamu gi halom hatdin familia.
I modun famaguon-mu espehosmu mismu.
[B]Sugat nigas[/B]Offisioña un` tatan amiguhu mananom gi dikiki` na hatdin gi tatten guma`. Man-bonitu siha tinanomña. Regulatmiente ha rega hanom yan dididi` abonu.
Un’ biahe hu repara mihagon lau dikiki` na troñku. Hu tuñgu` na ti troñkun tanu` soluke hilu` achu` alutuñg gi kanton tasi gi fina` kantit. Sige hu rikonose `nai hu lie` fina` alamle dispues de ha dobla i amku` `nos kuantos ramas.
Ginen i chagu` kulan ti nigas sa` chomchum `nai ha tatiye dineblan i amku`. Magahet na sugat troñkoña i nigas. `Nai hu diñgu dispues, mafattu gi hinasoghu na hombre i troñku siña madobla pot para u bonito ramas yan hagonña. Libianu este lokue` ta chogue gi madoblan kustumbren famaguon-ta `an sige ta kreansa.
[B]Silensiu lau ma`lag[/B]Man-magoddai tautau-ta ni fotten chinatsagan i tanu`. Tat ti mañuñufa` gi halom fache` guaguan na gastun lina`la`. Ya maseha esta nina` fañichichi` ni i fette na mattiru, megai umatrebi siha pumega kandet Noche Buena gi hiyuñg guma` preparasion para i finatton i Niñu Jesus na sakan.
Estague` na sensian katoliku yan kilisyanu sumen nabanidosu gi halom natibu. Ma-atotga dididi` guaguan na kobransan kandet pot minagof niha muna` bonitu lugat niha para i mas ma`gas na selebrasion. Ginen este `nai ha sosoda` dispues ginefsagan niha `nai mababa korason niha gi hilu` mattiru pot i Nanalibreta. Huñgan, silensiu i señgsoñg lau sumen malag.
[B]Otru asuntota[/B]Yangin ta guiguife dañkulu na fondu ginen industrian casino para Saipan, pues kase matai maguife ennau na hinassu sa` na`tata. Haye para u halom man-inbette $40 miyon pesus dispues para un’ baba i petta para otru applikanten lisensia siha?
Dispues, dos iluña i mapropropone na aktu. Mattu lokue` gi che`chu` muron yan tramposu i esta i publikun Saipan pot dos besis `nai mapunu` asuntun casino. Hafa gi este na disision ti komprendiyon?
Lokue`, Japon sige preparasion para u chahlau mas ke 26 miyon na tautauña man-riku dimas de u fan hanau para otru lugat. Manu dispues `nai para ta metkau casino Saipan dispues de kahulu` Macau yan Japon? Adahe na dispues man-abende hit `an poduñg dadeg?
* * *
Lamayot patte gi chinatsagan i tanu` gaige na lumalailai gi taya` planu para u esgaihon todu kinalamten iya Marianas kosake siña u adelantague`. Puru che`chu` chanseru ni mampos dañosu para i tautau siha gi señgsoñg.
Ñgai`an `nai para tafan eyag man-daña gi hilu` fitme na diniseha plumanuye futturon famaguon-ta? Ñgai`an `nai siña satton ta daña`e` federat pot para fuetsau tana hassugue` ni obligasioña taimanu mapluma gi kontratan i Covenant?
* * *
Tihu tuñgu kau magnitun estrañgheru dumitetene areglau na dinaña man-ma-elihe pot para u guaha satton na inakude gi mampos miserapble na linala` tautau-ta siha punta pot punta. Ai, puede guaha ume`ekuñgog na biahe.
* * *
`Nai hu bisita i amiguhu, husoda` guatu hana` chochochu` ga`ña yomug pitbull. Hu sañgane na paire guaddiaña piot sa` matan malamaña yan listu. Chaka chalegña sa` megaiña i guaddia amiguña ke guiya mismu. De dios mihu!
* * *
Sige dos amiguhu dumibate gi finu` Iñglis manu mofona i manog pat i chada`. Man-sinañgane ni otru amiguhu na u para ensegidas sa` siñaha` umapañite `an hokog finu` Iñglis niha. Ai na grasia.
* * *
Gi hinibenta, esta lalamlam koduta ni linidoña. `Nai amku hit ya mumakalelu, esta ta hahala ni chatpagoña piot `nai lagu i sensing ya maliñgu. De dios mihu.
* * *
Ti komprendiyon haf` na guaha kinalamten hinemlu` pot para ta gacha` sien años. Ke lau haf` mohon probichoghu gi ennau na idat fuera de para bai` malalade sa estayu` estotbu?
* * *
Dispasiu mampos pinekatña i amku` ginen kuatton hospitat. Sige mafaisen haf` chinotña. Los uttimos ilegña, “Ai famaguonhu na man-linache hit todus. Hu tatkiyu!”
[I]John DelRosario Jr. is a former publisher of the Saipan Tribune and a former secretary of the Department of Public Lands.[/I]