Mina laña gi tasin Marianas

By
|
Posted on Jul 24 2011
Share

Gi 1972, hu lie’ un’ mapa giya Washington linagnos i US Geological Survey ‘nai mana anog hafa guaha na mina gi menan tasin iya Marianas.

Enteru atkipelagon tano’ta, papa’ esta i tasin iya Palau yan Yap kuatdrau maraya kumu dipositon laña. Dañkuloña este na lugat laña ke todu ginen iya Middle East (Saudi Arabia yan otru nasion siha) na dipositon laña.

Ti hana’ matmanyu’ lokue’ i masodda na fina mina gi tasin iya Hawaii ni mana sesetbe ni iya China para todu klasen produktu, kontodu mapatnas na television.
I gai fuetsa humatsa este na mina iya Japon yan China. Esta Japon ha tutuhon mumuebague’ para u kusecha este na mina para mafabrikan fahanon na produktu siha.

***

Ti megai tumuñgu’ este na mina sa’ ha gu’ot tatte Amerikanu este na infotmasion duranten negosiun i kontratan i Covenant. Hu komprende hafa i motibu, lau ti hu komprende hafa na ti man-malago’ manae’yu’ kopian ayu na mapa.

Dispues hu taitai un’ leblu pot “Guinahan Nasion” siha (Wealth of Nations) ‘nai matuge’ haye na nasion mas fuetsudu gi uttimu: I nasion ni gumugu’ot mas megai na mina gi tanu. Unna’ fan atotche este yan sahafa na rason na iya Amerika megai mampos lañaña ya ha hasñgon ti prumuduse pot konsetbasion. Gi mismu tiempu, hana’ famadese mismu tautauña. Lau estague’ buente signifikasioña ayu na leblu pot mina yan fuetsa.

Ta bira hit halom gi kuestion: Yangin enfin masoda’ biyon pot biyon na kantidan laña gi tasin iya Marianas, haye gai eyu ennau na mina? Dos asuntu kahulu gi este na kuestion:
1. I federat listu siempre ha apunta huyoñg na tanaen’ ñaihon direchota disposision nasionat gi papa’ Seksiona Uno gi papa’ i kontratan Covenant.
2. I otru patte i ‘nai taya’ inatuñgu pot sustansiau na asuntu tat kumu mina, pues debi umapega gi lamasa ya umanegosiu.

Ti hu tuñgu para amanu chiña este na asuntu. Lau faktu na modun linala’ guine desde antigu na Chamorro, sumasauna i uson guihan taduñg yan esta kiñientus miyas (500 miles) huyuñg ‘nai manpepeska i guelota siha. Este na puntu solu mas metgot na attikulu gi kuttura yan tradision isla desde antigu na komunidat natibu.

Olara mohon ya u guaha finenina kabales na inatuñgu yan inestudia pot para ke siña ta faisen i federat haf’ primera motibu yan satton na rason na debi u masede Marianas nu este na pudet.

***

Hu tuñgu’ na megai gi entre hita hilu’ supin tasi ‘nai mañgekuentus hit pot Attikulu Dose. Lau yangin un’ taitai hafa sustansiaña este na probision siempre un’ soda’ i sigiente:

1. I tano’mu praibet mediu ‘sino lamita ha’ iyomu. Sa hafa na hu sasañgan este? Sa’ klaru na taigue i uttimu disposision propiadatmu giya hagu. Estague disbintahaña este i Attikulu Dose.

2. Hafa na i prefektu gai haga’ Chamorro yan Karolinas man-madiskualifika (disqualifed from ownership) lau i mañeluta ginen Micronesia man-masede?

3. Hafa na presisu na u guaha 25 pot sientu hagamu Chamorro ‘sino Karolinas para un’ siña gumai tanu’ guine?
4. Haye siña chumanda direchoghu kumu disidienten Chamorro yan Karolinas.

5. Hafa na para ta sede i ma-adapta direchun tanu’ ya i mangai haga’ natibu maseha dididi’ para un’ chanda direchon niha?

Estague’ ‘nos kuantos sumen nachatsaga na asuntu ni para u chanda direchon famaguonta gi mismu tanu’ niha. Atan, estudiaye ya maila’ ta aregla todu este siha na disareglu ‘sino hita mismu para ta padese i tasede lache na areglo g disposision tano’ta praibet.

***

Duru ham yan i amiguhu Magoo umasablasus pot Attikulu Dose. Ilegña un’ amigon mame, “Dispasiu i finu’ Iñglis sa’ ya hokog, ni tanu kuatru pot sais pot sais pe na propiadat gi simienteyu ti in’ akonfotma”. Magahet, ni un’ riku tu huñgu’ bumatsala tano’ña papa’ gi naftaña ‘nai mapos para i tai hinekog na deskanson niha. Ha sotta gi santatte pot para tafan adisgustu haye para u fan dueñu dispues! A’Sanai!

Disclaimer: Comments are moderated. They will not appear immediately or even on the same day. Comments should be related to the topic. Off-topic comments would be deleted. Profanities are not allowed. Comments that are potentially libelous, inflammatory, or slanderous would be deleted.